ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ – ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑ
Ο Εμπεδοκλής ο Ακραγαντίνος (Ακράγαντας, 495 π.Χ. – Αίτνα, 435 π.Χ.) είναι ένας σπουδαίος προσωκρατικός φιλόσοφος του. Ιατρός, επιστήμων, πολιτικός, φιλόσοφος, μύστης είναι μόνον μερικές από τις ιδιότητες και τα χαρίσματα που του αποδίδονται. Υπήρξε γόνος γενιάς ολυμπιονικών, ενώ ο πατέρας του ήτο επιφανής πολιτικός. Ο Εμπεδοκλής θαυμάστηκε και δοξάστηκε εν ζωή όσο κανείς. Ανάμεσα σε όσα σπουδαία αναφέρονται σε αυτόν κυριαρχεί η ικανότητά του να επαναφέρει τους νεκρούς πίσω στη ζωή. Για αυτή του την ενέργεια μάλιστα λέγεται ότι πλήρωσε το αντίστοιχο τίμημα, ώστε να μη διαταραχθεί η ισορροπία της φύσης: μία ημέρα σαν όλες τις άλλες, ο Εμπεδοκλής ανηφόρισε στην Αίτνα και οι φλόγες της τον κατάπιαν. Την άλλη μέρα το ηφαίστειο ξέβρασε το ένα του σανδάλι. Ήταν τότε 56 ετών. Το λιμάνι του Ακράγαντα φέρει σήμερα το όνομά του.
Παρέδωσε τα έργα Περί φύσεως και Καθαρμοί. Τα δύο αυτά φιλοσοφικά του ποιήματα έχουν γραφεί σε δακτυλικό εξάμετρο· σώζονται μόνον αποσπασματικά. Σύμφωνα με την παράδοση, αλλά και τα σωζόμενα αποσπάσματα ο Εμπεδοκλής πίστευε ότι ο κόσμος αποτελείται από τέσσερα στοιχεία: τη φωτιά, τον αέρα, το νερό και τη γη. Αυτά τα στοιχεία αποτελούν τις βασικές ουσίες από τις οποίες προέρχονται όλα τα πράγματα, ενώ ή Φιλότης και το Νεῖκος είναι οι δυνάμεις που κινούν τα στοιχεία αυτά και επιτρέπουν την ανάμειξη και τον χωρισμό τους. Η Φιλότης ενώνει, ενώ το Νεῖκος χωρίζει. Ο Εμπεδοκλής περιγράφει έναν κυκλικό κόσμο, όπου οι στοιχειώδεις δυνάμεις της φιλότητος και του νείκους κυριαρχούν εναλλάξ. Κατά τη διάρκεια της απόλυτης κυριαρχίας της πρώτης, τα στοιχεία είναι σε αρμονική συνύπαρξη, ενώ κατά την απόλυτη κυριαρχία του δευτέρου, το παν μερίζεται στα τέσσερα στοιχεία. Η ισορροπία των δυνάμεων μεταξύ τους και η αρμονική τους συνύπαρξη αλλά και η συνεχής εναλλαγή τους φαίνεται να έχει ορισμένα κοινά στοιχεία με το κοσμικό δικαστήριο του Αναξιμάνδρου.
ΕΜΠΕΔΟΚΛΕΟΥΣ ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ ΑΒ
DIOG. VIII 60 [AI 279, 1ff.] ἦν δ’ ὁ Παυσανίας, ὥς φησιν ᾿Αρίστιππος καὶ Σάτυρος, ἐρώμενος αὐτοῦ, ὧι δὴ καὶ τὰ Περὶ φύ-
σεως προσπεφώνηκεν οὕτως·
Παυσανίη, σὺ δὲ κλῦθι, δαΐφρονος ᾿Αγχίτεω υἱέ
SEXT. VII 122—124 ἄλλοι δὲ ἦσαν οἱ λέγοντες
κατὰ τὸν ᾿Εμπεδοκλέα κριτήριον εἶναι τῆς ἀληθείας οὐ τὰς αἰσθήσεις, ἀλλὰ τὸν
ὀρθὸν λόγον, τοῦ δὲ ὀρθοῦ λόγου τὸν μέν τινα θεῖον ὑπάρχειν τὸν δὲ ἀνθρώπινον.
ὧν τὸν μὲν θεῖον ἀνέξοιστον εἶναι, τὸν δὲ ἀνθρώπινον ἐξοιστόν. λέγει δὲ περὶ μὲν
τοῦ μὴ ἐν ταῖς αἰσθήσεσι τὴν κρίσιν τἀληθοῦς ὑπάρχειν οὕτως· ‘στεινωποὶ …
περιληπτά’ (1—8), περὶ δὲ τοῦ μὴ εἰς τὸ παντελὲς ἄληπτον εἶναι τὴν ἀλήθειαν,
ἀλλ’ ἐφ’ ὅσον ἱκνεῖται ὁ ἀνθρώπινος λόγος ληπτὴν ὑπάρχειν, διασαφεῖ τοῖς προ-
κειμένοις ἐπιφέρων ‘σὺ δ’ οὖν … ὄρωρεν’ (8—9).
στεινωποὶ μὲν γὰρ παλάμαι κατὰ γυῖα κέχυνται·
πολλὰ δὲ δείλ’ ἔμπαια, τά τ’ ἀμβλύνουσι μέριμνας.
παῦρον δ’ ἐν ζωῆισι βίου μέρος ἀθρήσαντες
ὠκύμοροι καπνοῖο δίκην ἀρθέντες ἀπέπταν
αὐτὸ μόνον πεισθέντες, ὅτωι προσέκυρσεν ἕκαστος
πάντοσ’ ἐλαυνόμενοι, τὸ δ’ ὅλον <πᾶς> εὔχεται εὑρεῖν·
οὕτως οὔτ’ ἐπιδερκτὰ τάδ’ ἀνδράσιν οὔτ’ ἐπακουστά
οὔτε νόωι περιληπτά. σὺ δ’ οὖν, ἐπεὶ ὧδ’ ἐλιάσθης,
πεύσεαι οὐ πλέον ἠὲ βροτείη μῆτις ὄρωρεν.
SEXT. VII 124 καὶ διὰ
τῶν ἑξῆς ἐπιπλήξας τοῖς πλέον ἐπαγγελλομένοις γιγνώσκειν παρίστησιν ὅτι τὸ δι’
ἑκάστης αἰσθήσεως λαμβανόμενον πιστόν ἐστι τοῦ λόγου τούτων ἐπιστατοῦντος,
καίπερ πρότερον [B 2] καταδραμὼν τῆς ἀπ’ αὐτῶν πίστεως. φησὶ γὰρ ‘ἀλλὰ …
ἕκαστον’.
ἀλλὰ θεοὶ τῶν μὲν μανίην ἀποτρέψατε γλώσσης,
ἐκ δ’ ὁσίων στομάτων καθαρὴν ὀχετεύσατε πηγήν
καὶ σέ, πολυμνήστη λευκώλενε παρθένε Μοῦσα,
ἄντομαι, ὧν θέμις ἐστὶν ἐφημερίοισιν ἀκούειν,
πέμπε παρ’ Εὐσεβίης ἐλάουσ’ εὐήνιον ἅρμα.
μηδέ σέ γ’ εὐδόξοιο βιήσεται ἄνθεα τιμῆς
πρὸς θνητῶν ἀνελέσθαι, ἐφ’ ὧι θ’ ὁσίης πλέον εἰπεῖν
θάρσεϊ—καὶ τότε δὴ σοφίης ἐπ’ ἄκροισι θοάζειν.
ἀλλ’ ἄγ’ ἄθρει πάσηι παλάμηι, πῆι δῆλον ἕκαστον,
μήτε τιν’ ὄψιν ἔχων πίστει πλέον ἢ κατ’ ἀκουήν
ἢ ἀκοὴν ἐρίδουπον ὑπὲρ τρανώματα γλώσσης,
μήτε τι τῶν ἄλλων, ὁπόσηι πόρος ἐστὶ νοῆσαι,
γυίων πίστιν ἔρυκε, νόει δ’ ἧι δῆλον ἕκαστον.
CLEM. Str. V 18 [II 338, 1 St.] ‘ἀλλὰ
… λόγοιο’. τοῖς μὲν γὰρ κακοῖς τοῦτο σύνηθες, φησὶν ὁ ᾿Ε., τὸ ἐθέλειν κρα-
τεῖν τῶν ἀληθῶν διὰ τοῦ ἀπιστεῖν.
ἀλλὰ κακοῖς μὲν κάρτα μέλει κρατέουσιν ἀπιστεῖν·
ὡς δὲ παρ’ ἡμετέρης κέλεται πιστώματα Μούσης,
γνῶθι διασσηθέντος ἐνὶ σπλάγχνοισι λόγοιο.
PLUT. Quaest. conviv. VIII 8, 1 p. 728 E ἔλεγε δὲ τῆς ἐχεμυθίας
τοῦτο γέρας εἶναι τοὺς ἰχθῦς καλεῖν <ἔλλοπας> οἷον εἰλλομένην τὴν ὄπα καὶ καθειρ-
γομένην ἔχοντας. καὶ τὸν ὁμώνυμον ἐμοὶ
τῶι Παυσανίαι Πυθαγορικῶς παραινεῖν τὰ δόγματα
στεγάσαι φρενὸς ἔλλοπος εἴσω.
AET. I 3, 20 [A 33 I 289, 14] SEXT. X 315
τέσσαρα γὰρ πάντων ῥιζώματα πρῶτον ἄκουε·
Ζεὺς ἀργὴς ῞Ηρη τε φερέσβιος ἠδ’ ᾿Αιδωνεύς
Νῆστίς θ’, ἣ δακρύοις τέγγει κρούνωμα βρότειον.
ἀγένητα: στοιχεῖα. παρ’ ᾿Εμπεδοκλεῖ HESYCH.
PLUT. adv. Col. 10 p. 1111 F. AET. I 30, 1
(D. 326, 10) ᾿Ε. φύσιν μηδενὸς εἶναι, μίξιν δὲ τῶν στοιχείων καὶ διάστασιν· γρά-
φει γὰρ οὕτως ἐν τῶι πρώτωι Φυσικῶν·
ἄλλο δέ τοι ἐρέω· φύσις οὐδενὸς ἔστιν ἁπάντων
θνητῶν, οὐδέ τις οὐλομένου θανάτοιο τελευτή,
ἀλλὰ μόνον μίξις τε διάλλαξίς τε μιγέντων
ἔστι, φύσις δ’ ἐπὶ τοῖς ὀνομάζεται ἀνθρώποισιν.
PLUT. adv. Col. 11 p. 1113 AB
οἱ δ’ ὅτε μὲν κατὰ φῶτα μιγέντ’ εἰς αἰθέρ’ ἵ<κωνται> (?)
ἢ κατὰ θηρῶν ἀγροτέρων γένος ἢ κατὰ θάμνων
ἠὲ κατ’ οἰωνῶν, τότε μὲν τὸ <λέγουσι> γενέσθαι,
εὖτε δ’ ἀποκρινθῶσι, τὸ δ’ αὖ δυσδαίμονα πότμον·
ἣ θέμις <οὐ> καλέουσι, νόμωι δ’ ἐπίφημι καὶ αὐτός.
PLUT. adv. Col. 11 p. 1113 A τοσοῦτον ἐδέησε
τοῦ κινεῖν τὰ ὄντα καὶ μάχεσθαι τοῖς φαινομένοις, ὥστε μηδὲ τὴν φωνὴν [sc.
γένεσις] ἐκβαλεῖν ἐκ τῆς συνηθείας, ἀλλ’ ὅσον εἰς τὰ πράγματα βλάπτουσαν ἀπάτην
παρεῖχεν ἀφελών, αὖθις ἀποδοῦναι τοῖς ὀνόμασι τὸ νενομισμένον ἐν τούτοις ‘οἱ
δ’ … αὐτός’ [B. 9]. ἃ ὁ Κολώτης παραθέμενος οὐ συνεῖδεν, ὅτι φῶτας μὲν
καὶ θῆρας καὶ θάμνους καὶ οἰωνοὺς ὁ ᾿Ε. οὐκ ἀνήιρηκεν, ἅ γέ φησι μιγνυμένων
τῶν στοιχείων ἀποτελεῖσθαι, τοὺς δὲ τῆι συγκρίσει ταύτηι καὶ διακρίσει φύσιν
τινὰ [B 8, 1] καὶ πότμον δυσδαίμονα [B 9, 4] καὶ θάνατον ἀλοίτην ἐπι-
κατηγοροῦντας ἧι σφάλλονται διδάξας, οὐκ ἀφείλετο τὸ χρῆσθαι ταῖς εἰθισμέναις
φωναῖς περὶ αὐτῶν.
θάνατον … ἀλοίτην …
PLUT. adv. Col. 12 p. 1113c
ἐμοὶ μέντοι δοκεῖ μὴ τοῦτο κινεῖν τὸ ἐκφορικὸν ὁ ᾿Ε., ἀλλ’ ὡς πρότερον εἴρηται,
πραγματικῶς διαφέρεσθαι περὶ τῆς ἐξ οὐκ ὄντων γενέσεως, ἣν φύσιν τινὲς καλοῦσι
[B 8, 1]. δηλοῖ δὲ μάλιστα διὰ τούτων τῶν ἐπῶν·
νήπιοι· οὐ γάρ σφιν δολιχόφρονές εἰσι μέριμναι,
οἳ δὴ γίγνεσθαι πάρος οὐκ ἐὸν ἐλπίζουσιν
ἤ τι καταθνήισκειν τε καὶ ἐξόλλυσθαι ἁπάντηι.
ταῦτα γὰρ τὰ ἔπη μέγα βοῶντός ἐστι τοῖς ὦτα ἔχουσιν, ὡς οὐκ ἀναιρεῖ γένεσιν
ἀλλὰ τὴν ἐκ μὴ ὄντος, οὐδὲ φθορὰν ἀλλὰ τὴν ἁπάντηι, τουτέστι τὴν εἰς τὸ μὴ
ὂν ἀπολλύουσαν.
[ARISTOT.] de MXG 2, 6 p. 975b 1.
1. 2 PHILO de aetern. mundi 2 p. 3, 5 Cum. ὥσπερ γὰρ ἐκ τοῦ μὴ ὄντος
οὐδὲν γίνεται, οὐδ’ εἰς τὸ μὴ ὂν φθείρεταί τι· ‘ἔκ … ἄπυστον’.
ἔκ τε γὰρ οὐδάμ’ ἐόντος ἀμήχανόν ἐστι γενέσθαι
καί τ’ ἐὸν ἐξαπολέσθαι ἀνήνυστον καὶ ἄπυστον·
αἰεὶ γὰρ τῆι γ’ ἔσται, ὅπηι κέ τις αἰὲν
AET. I 18, 2 (D. 316, 1). [ARISTOT.] de MXG 2, 28
p. 976b 26
οὐδέ τι τοῦ παντὸς κενεὸν πέλει οὐδὲ περισσόν.
[ARISTOT.] de MXG 2, 28 p. 976b 23
τοῦ παντὸς δ’ οὐδὲν κενεόν· πόθεν οὖν τί κ’ ἐπέλθοι;
PLUT. adv. Col. 12 p. 1113 D
τὸ μετὰ ταῦτ’ ἐπὶ τοὐναντίον ἂν αἰτιάσασθαι παράσχοι τοῦ ᾿Εμπεδοκλέους λέγοντος·
οὐκ ἂν ἀνὴρ τοιαῦτα σοφὸς φρεσὶ μαντεύσαιτο,
ὡς ὄφρα μέν τε βιῶσι, τὸ δὴ βίοτον καλέουσι,
τόφρα μὲν οὖν εἰσίν, καί σφιν πάρα δειλὰ καὶ ἐσθλά,
πρὶν δὲ πάγεν τε βροτοὶ καὶ <ἐπεὶ> λύθεν, οὐδὲν ἄρ’ εἰσιν.
ταῦτα γὰρ οὐκ ἀρνουμένου μὴ εἶναι τοὺς γεγονότας καὶ ζῶντάς ἐστιν, εἶναι δὲ
μᾶλλον οἰομένου καὶ τοὺς μηδέπω γεγονότας καὶ τοὺς ἤδη τεθνηκότας.
HIPPOL. Ref. VII 29 (p. 211 W.) καὶ ἔστι
πάντων τῶν γεγονότων τῆς γενέσεως δημιουργὸς καὶ ποιητὴς τὸ Νεῖκος τὸ ὀλέ-
θριον, τῆς δὲ ἐκ τοῦ κόσμου τῶν γεγονότων ἐξαγωγῆς καὶ μεταβολῆς καὶ εἰς τὸν
ἕνα [sc. κόσμον] ἀποκαταστάσεως ἡ Φιλία· περὶ ὧν ὁ ᾿Ε. ὅτι ἐστὶν ἀθάνατα δύο
καὶ ἀγένητα καὶ ἀρχὴν τοῦ γενέσθαι μηδέποτε εἰληφότα ἄλλα λέγει τοιοῦτόν τινα
τρόπον· ‘ἧι γὰρ … αἰών’. τίνων τούτων; τοῦ Νείκους καὶ τῆς Φιλίας· οὐ γὰρ
ἤρξαντο γενέσθαι, ἀλλὰ προῆσαν καὶ ἔσονται ἀεί.
ἧι γὰρ καὶ πάρος ἔσκε(?), καὶ ἔσσεται, οὐδέ ποτ’, οἴω,
τούτων ἀμφοτέρων κενεώσεται ἄσπετος αἰών.
SIMPL. Phys. 157, 25 ὁ δὲ
᾿Ε …. οὕτως ἐν τῶι πρώτωι τῶν Φυσικῶν παραδίδωσι ‘δίπλ’ … ὁμοῖα’.
1. 2 SIMPL. Phys. 161, 14 τὰ εὐθὺς ἐν ἀρχῆι παρατεθέντα ‘τοτὲ …
εἶναι’. PLUT. Amat. 13 p. 756 D ἀλλ’ ὅταν ᾿Εμπε-
δοκλέους ἀκούσηις λέγοντος, ὦ ἑταῖρε, ‘καὶ … τεθηπώς’, ταῦτ’ οἴεσθαι χρὴ
λέγεσθαι περὶ ῎Ερωτος· οὐ γάρ ἐστιν ὁρατὸς ἀλλὰ δοξαστὸς ἡμῖν ὁ θεὸς ἐν τοῖς
πάνυ παλαιοῖς. CLEM. Strom. V 15 [II 335, 22 St.] ὁ δὲ ᾿Ε. ἐν ταῖς
ἀρχαῖς καὶ Φιλότητα συγκαταριθμεῖται συγκριτικήν τινα ἀγάπην νοῶν ‘ἣν …
τεθηπώς’.
δίπλ’ ἐρέω· τοτὲ μὲν γὰρ ἓν ηὐξήθη μόνον εἶναι
ἐκ πλεόνων, τοτὲ δ’ αὖ διέφυ πλέον’ ἐξ ἑνὸς εἶναι.
δοιὴ δὲ θνητῶν γένεσις, δοιὴ δ’ ἀπόλειψις·
τὴν μὲν γὰρ πάντων σύνοδος τίκτει τ’ ὀλέκει τε,
ἡ δὲ πάλιν διαφυομένων θρεφθεῖσα διέπτη.
καὶ ταῦτ’ ἀλλάσσοντα διαμπερὲς οὐδαμὰ λήγει,
ἄλλοτε μὲν Φιλότητι συνερχόμεν’ εἰς ἓν ἅπαντα,
ἄλλοτε δ’ αὖ δίχ’ ἕκαστα φορεύμενα Νείκεος ἔχθει.
<οὕτως ἧι μὲν ἓν ἐκ πλεόνων μεμάθηκε φύεσθαι>
ἠδὲ πάλιν διαφύντος ἑνὸς πλέον’ ἐκτελέθουσι,
τῆι μὲν γίγνονταί τε καὶ οὔ σφισιν ἔμπεδος αἰών·
ἧι δὲ διαλλάσσοντα διαμπερὲς οὐδαμὰ λήγει,
ταύτηι δ’ αἰὲν ἔασιν ἀκίνητοι κατὰ κύκλον.
ἀλλ’ ἄγε μύθων κλῦθι· μάθη γάρ τοι φρένας αὔξει·
ὡς γὰρ καὶ πρὶν ἔειπα πιφαύσκων πείρατα μύθων,
δίπλ’ ἐρέω· τοτὲ μὲν γὰρ ἓν ηὐξήθη μόνον εἶναι
ἐκ πλεόνων, τοτὲ δ’ αὖ διέφυ πλέον’ ἐξ ἑνὸς εἶναι,
πῦρ καὶ ὕδωρ καὶ γαῖα καὶ ἠέρος ἄπλετον ὕψος,
Νεῖκός τ’ οὐλόμενον δίχα τῶν, ἀτάλαντον ἁπάντηι,
καὶ Φιλότης ἐν τοῖσιν, ἴση μῆκός τε πλάτος τε·
τὴν σὺ νόωι δέρκευ, μηδ’ ὄμμασιν ἧσο τεθηπώς·
ἥτις καὶ θνητοῖσι νομίζεται ἔμφυτος ἄρθροις,
τῆι τε φίλα φρονέουσι καὶ ἄρθμια ἔργα τελοῦσι,
Γηθοσύνην καλέοντες ἐπώνυμον ἠδ’ ᾿Αφροδίτην·
τὴν οὔ τις μετὰ τοῖσιν ἑλισσομένην δεδάηκε
θνητὸς ἀνήρ· σὺ δ’ ἄκουε λόγου στόλον οὐκ ἀπατηλόν.
ταῦτα γὰρ ἶσά τε πάντα καὶ ἥλικα γένναν ἔασι,
τιμῆς δ’ ἄλλης ἄλλο μέδει, πάρα δ’ ἦθος ἑκάστωι,
ἐν δὲ μέρει κρατέουσι περιπλομένοιο χρόνοιο.
καὶ πρὸς τοῖς οὔτ’ ἄρ τι ἐπιγίνεται οὐδ’ ἀπολήγει·
εἴτε γὰρ ἐφθείροντο διαμπερές, οὐκέτ’ ἂν ἦσαν·
τοῦτο δ’ ἐπαυξήσειε τὸ πᾶν τί κε; καὶ πόθεν ἐλθόν;
πῆι δέ κε κἠξαπόλοιτο, ἐπεὶ τῶνδ’ οὐδὲν ἔρημον;
ἀλλ’ αὐτ(ὰ) ἔστιν ταῦτα, δι’ ἀλλήλων δὲ θέοντα
γίγνεται ἄλλοτε ἄλλα καὶ ἠνεκὲς αἰὲν ὁμοῖα.
PLUT. de Is. et Os. 48 p. 370 D ᾿Ε. δὲ τὴν μὲν ἀγα-
θουργὸν ἀρχὴν Φιλότητα καὶ Φιλίαν πολλάκις, <ἔτι> δ’ ῾Αρμονίαν καλεῖ
θεμερῶπιν (Β 122, 2).
Φιλίη.
PLUT. de prim. frig. 16 p. 952 B καὶ ὅλως τὸ
μὲν πῦρ διαστατικόν ἐστι καὶ διαιρετικόν, τὸ δ’ ὕδωρ κολλητικὸν καὶ σχετικὸν
τῆι ὑγρότητι συνέχον καὶ πῆττον· ἧι καὶ παρέσχεν ᾿Ε. ὑπόνοιαν ὡς τὸ μὲν πῦρ
Νεῖκος οὐλόμενον [B 17, 19], σχεδύνην δὲ Φιλότητα τὸ ὑγρὸν ἑκάστοτε
προσαγορεύων.
σχεδύνην Φιλότητα.
SIMPL. Phys. 1124, 9 καὶ γὰρ καὶ ἐνταῦ-
θα τὸ Νεῖκος καὶ τὴν Φιλίαν παρὰ μέρος ἐπικρατεῖν ἐπί τε ἀνθρώπων καὶ ἰχθύων
καὶ θηρίων καὶ ὀρνέων ὁ ᾿Ε. φησι τάδε γράφων·
τοῦτο μὲν ἀν βροτέων μελέων ἀριδείκετον ὄγκον·
ἄλλοτε μὲν Φιλότητι συνερχόμεν’ εἰς ἓν ἅπαντα
γυῖα, τὰ σῶμα λέλογχε, βίου θαλέθοντος ἐν ἀκμῆι·
ἄλλοτε δ’ αὖτε κακῆισι διατμηθέντ’ ᾿Ερίδεσσι
πλάζεται ἄνδιχ’ ἕκαστα περὶρρηγμῖνι βίοιο.
ὡς δ’ αὔτως θάμνοισι καὶ ἰχθύσιν ὑδρομελάθροις
θηρσί τ’ ὀρειλεχέεσσιν ἰδὲ πτεροβάμοσι κύμβαις.
SIMPL. Phys. 159, 13
πλείονα δὲ ἄλλα εἰπὼν ἐπάγει ἑκάστου τῶν εἰρημένων τὸν χαρακτῆρα, τὸ μὲν
πῦρ ἥλιον (V. 3) καλῶν, τὸν δὲ ἀέρα αὐγὴν (V. 4) καὶ οὐρανόν (22, 2), το
ὕδωρ ὄμβρον (5) καὶ θάλασσαν (22, 2). λέγει δὲ οὕτως· ‘ἀλλ’ … ἀμείβει’.
ἀλλ’ ἄγε, τόνδ’ ὀάρων προτέρων ἐπιμάρτυρα δέρκευ,
εἴ τι καὶ ἐν προτέροισι λιπόξυλον ἔπλετο μορφῆι,
ἠέλιον μὲν λευκὸν ὁρᾶν καὶ θερμὸν ἁπάντηι,
ἄμβροτα δ’ ὅσσ’ εἴδει τε καὶ ἀργέτι δεύεται αὐγῆι,
ὄμβρον δ’ ἐν πᾶσι δνοφόεντά τε ῥιγαλέον τε·
ἐκ δ’ αἴης προρέουσι θελεμνά τε καὶ στερεωπά.
ἐν δὲ Κότωι διάμορφα καὶ ἄνδιχα πάντα πέλονται,
σὺν δ’ ἔβη ἐν Φιλότητι καὶ ἀλλήλοισι ποθεῖται.
ἐκ τούτων γὰρ πάνθ’ ὅσα τ’ ἦν ὅσα τ’ ἔστι καὶ ἔσται,
δένδρεά τ’ ἐβλάστησε καὶ ἀνέρες ἠδὲ γυναῖκες,
θῆρές τ’ οἰωνοί τε καὶ ὑδατοθρέμμονες ἰχθῦς,
καί τε θεοὶ δολιχαίωνες τιμῆισι φέριστοι.
αὐτὰ γὰρ ἔστιν ταῦτα, δι’ ἀλλήλων δὲ θέοντα
γίγνεται ἀλλοιωπά· τόσον διὰ κρῆσις ἀμείβει.
SIMPL. Phys. 160, 26 καὶ ἐκ τού-
των δὲ ἄν τις τὸν διττὸν αἰνίττεσθαι διάκοσμον οἴοιτο· ‘ἄρθμια … ἔοργεν’.
καὶ γὰρ ὅτι καὶ ἐν τοῖς θνητοῖς (3) ἥρμοσται ταῦτα, δεδήλωκεν, ἐν δὲ τοῖς νοητοῖς
μᾶλλον ἥνωται καὶ ‘ἀλλήλοις … ᾿Αφροδίτηι’, (5) καὶ ὅτι κἂν πανταχοῦ, ἀλλὰ
τὰ μὲν νοητὰ τῆι Φιλίαι ὡμοίωται, τὰ δὲ αἰσθητὰ ὑπὸ τοῦ Νείκους κρατηθέντα
καὶ ἐπὶ πλέον διασπασθέντα ἐν τῆι κατὰ τὴν κρᾶσιν γενέσει ἐν ἐκμάκτοις (7) καὶ
εἰκονικοῖς εἴδεσιν ὑπέστησαν τοῖς νεικεογενέσι καὶ ἀήθως ἔχουσι (8)
πρὸς τὴν ἕνωσιν τὴν πρὸς ἄλληλα. THEOPHR. de sens. 16
ἄρθμια μὲν γὰρ ταῦτα ἑαυτῶν πάντα μέρεσσιν,
ἠλέκτωρ τε χθών τε καὶ οὐρανὸς ἠδὲ θάλασσα,
ὅσσα φιν ἐν θνητοῖσιν ἀποπλαχθέντα πέφυκεν.
ὡς δ’ αὔτως ὅσα κρῆσιν ἐπαρκέα μᾶλλον ἔασιν,
ἀλλήλοις ἔστερκται ὁμοιωθέντ’ ᾿Αφροδίτηι.
ἐχθρὰ <δ’ ἃ> πλεῖστον ἀπ’ ἀλλήλων διέχουσι μάλιστα
γέννηι τε κρήσει τε καὶ εἴδεσιν ἐκμάκτοισι,
πάντηι συγγίνεσθαι ἀήθεα καὶ μάλα λυγρά
Νείκεος ἐννεσίηισιν, ὅτι σφίσι γένναν ἔοργεν (?).
SIMPL. Phys. 159, 27 καὶ παράδειγμα δὲ
ἐναργὲς παρέθετο τοῦ ἐκ τῶν αὐτῶν γίνεσθαι τὰ διάφορα·
ὡς δ’ ὁπόταν γραφέες ἀναθήματα ποικίλλωσιν
ἀνέρες ἀμφὶ τέχνης ὑπὸ μήτιος εὖ δεδαῶτε,
οἵτ’ ἐπεὶ οὖν μάρψωσι πολύχροα φάρμακα χερσίν,
ἁρμονίηι μείξαντε τὰ μὲν πλέω, ἄλλα δ’ ἐλάσσω,
ἐκ τῶν εἴδεα πᾶσιν ἀλίγκια πορσύνουσι,
δένδρεά τε κτίζοντε καὶ ἀνέρας ἠδὲ γυναῖκας
θῆράς τ’ οἰωνούς τε καὶ ὑδατοθρέμμονας ἰχθῦς
καί τε θεοὺς δολιχαίωνας τιμῆισι φερίστους·
οὕτω μή σ’ ἀπάτη φρένα καινύτω ἄλλοθεν εἶναι
θνητῶν, ὅσσα γε δῆλα γεγάκασιν ἄσπετα, πηγήν,
ἀλλὰ τορῶς ταῦτ’ ἴσθι, θεοῦ πάρα μῦθον ἀκούσας.
PLUT. de defectu orac. 15 p. 418 C ἀλλ’
ἵνα μή, τὸ ᾿Εμπεδόκλειον εἰπεῖν, δόξω
κορυφὰς ἑτέρας ἑτέρηισι προσάπτων
μύθων μὴ τελέειν ἀτραπὸν μίαν,
ἐάσατέ με τοῖς πρώτοις τὸ προσῆκον ἐπιθεῖναι τέλος.
PLAT. Gorg. 498 E συλλόγισαι δὴ κοινῆι μετ’ ἐμοῦ
τί ἡμῖν συμβαίνει ἐκ τῶν ὡμολογημένων· καὶ δὶς γάρ τοι καὶ τρίς φασι καλὸν
εἶναι τὰ καλὰ λέγειν τε καὶ ἐπισκοπεῖσθαι. Dazu SCHOL. παροιμία
‘δὶς καὶ τρὶς τὸ καλόν’, ὅτι χρὴ περὶ τῶν καλῶν πολλάκις λέγειν. ᾿Εμπεδοκλέους
τὸ ἔπος, ἀφ’ οὗ καὶ ἡ παροιμία· φησὶ γὰρ ‘καὶ … ἐνισπεῖν’.
… καὶ δὶς γάρ, ὃ δεῖ, καλόν ἐστιν ἐνισπεῖν.
SIMPL. Phys.
33, 18 καὶ ὀλίγον δὲ προελθών φησιν ‘ἐν … κύκλον’.
ἐν δὲ μέρει κρατέουσι περιπλομένοιο κύκλοιο,
καὶ φθίνει εἰς ἄλληλα καὶ αὔξεται ἐν μέρει αἴσης.
αὐτὰ γὰρ ἔστιν ταῦτα, δι’ ἀλλήλων δὲ θέοντα
γίνοντ(αι) ἄνθρωποί τε καὶ ἄλλων ἔθνεα θηρῶν
ἄλλοτε μὲν Φιλότητι συνερχόμεν’ εἰς ἕνα κόσμον,
ἄλλοτε δ’ αὖ δίχ’ ἕκαστα φορούμενα Νείκεος ἔχθει,
εἰσόκεν ἓν συμφύντα τὸ πᾶν ὑπένερθε γένηται.
οὕτως ἧι μὲν ἓν ἐκ πλεόνων μεμάθηκε φύεσθαι
ἠδὲ πάλιν διαφύντος ἑνὸς πλέον’ ἐκτελέθουσι,
τῆι μὲν γίγνονταί τε καὶ οὔ σφισιν ἔμπεδος αἰών·
ἧι δὲ τάδ’ ἀλλάσσοντα διαμπερὲς οὐδαμὰ λήγει,
ταύτηι δ’ αἰὲν ἔασιν ἀκίνητοι κατὰ κύκλον.
PLUT. de fac. lun. 12 p. 926 D
ὅρα … μὴ … τὸ Νεῖκος ἐπάγηις τὸ ᾿Εμπεδοκλέους τοῖς πράγμασι, μᾶλλον δὲ
τοὺς παλαιοὺς κινῆις Τιτᾶνας ἐπὶ τὴν φύσιν καὶ Γίγαντας καὶ τὴν μυθικὴν ἐκείνην
καὶ φοβερὰν ἀκοσμίαν καὶ πλημμέλειαν ἐπιδεῖν ποθῆις χωρὶς τὸ βαρὺ πᾶν καὶ
χωρὶς <τιθεὶς> τὸ κοῦφον,
‘ἔνθ’ … θάλασσα’, ὥς φησιν ᾿Ε., οὐ γῆ θερμότητος μετεῖχεν, οὐχ ὕδωρ πνεύματος,
οὐκ ἄνω τι τῶν βαρέων, οὐ κάτω τι τῶν κούφων, ἀλλ’ ἄκρατοι καὶ ἄστοργοι [daraus
der Vers 144 St.] καὶ μονάδες αἱ τῶν ὅλων ἀρχαί … ἄχρις οὗ τὸ ἱμερτὸν ἧκεν
ἐπὶ τὴν φύσιν ἐκ προνοίας Φιλότητος ἐγγενομένης καὶ ᾿Αφροδίτης καὶ ῎Ερωτος,
ὡς ᾿Ε. λέγει καὶ Παρμενίδης καὶ ῾Ησίοδος. SIMPL. Phys. 1183, 28
Εὔδημος [fr. 71] δὲ τὴν ἀκινησίαν ἐν τῆι τῆς Φιλίας ἐπικρατείαι κατὰ τὸν
Σφαῖρον ἐκδέχεται, ἐπειδὰν ἅπαντα συγκριθῆι ‘ἔνθ’ … γυῖα’, ἀλλ’ ὥς φησιν
‘οὕτως … γαίων’.
ἔνθ’ οὔτ’ ἠελίοιο διείδεται ὠκέα γυῖα
οὐδὲ μὲν οὐδ’ αἴης λάσιον μένος οὐδὲ θάλασσα·
οὕτως ῾Αρμονίης πυκινῶι κρύφωι ἐστήρικται
Σφαῖρος κυκλοτερὴς μονίηι περιηγέι γαίων.
PLUT. c. princip. philos. esse diss. 2 p. 777 c ὁ μὲν γὰρ εἰς
ἀρετὴν διὰ φιλοσοφίας τελευτῶν σύμφωνον ἑαυτῶι καὶ ἄμεμπτον ὑφ’ ἑαυτοῦ καὶ
μεστὸν εἰρήνης καὶ φιλοφροσύνης τῆς πρὸς ἑαυτὸν ἀεὶ παρέχεται τὸν ἄνθρωπον
οὐ στάσις οὐδέ τε δῆρις ἀναίσιμος ἐν μελέεσσιν.
1. 2 STOB. Ecl. I 15, 2ab [I 144, 20 W.]
ἀλλ’ ὅ γε πάντοθεν ἶσος <ἑοῖ> καὶ πάμπαν ἀπείρων
Σφαῖρος κυκλοτερὴς μονίηι περιηγέι γαίων.
HIPP. Ref. VII 29 (p. 212 W.) καὶ περὶ μὲν τῆς τοῦ κόσμου
ἰδέας, ὁποία τίς ἐστιν ὑπὸ τῆς Φιλίας κοσμουμένη, λέγει τοιοῦτόν τινα τρόπον·
‘οὐ … αὐτῶι’. τοιοῦτόν τι καὶ κάλλιστον εἶδος τοῦ κόσμου ἡ Φιλία ἐκ πολλῶν
ἓν ἀπεργάζεται· τὸ δὲ Νεῖκος, τὸ τῆς τῶν κατὰ μέρος διακοσμήσεως αἴτιον, ἐξ
ἑνὸς ἐκείνου ἀποσπᾶι καὶ ἀπεργάζεται πολλά. SIMPL. Phys. 1124, 1 τὴν
Φιλίαν διὰ τῆς ἑνώσεως τὸν Σφαῖρον ποιοῦσαν, ὃν καὶ θεὸν ὀνομάζει [B 31], καὶ
οὐδετέρως ποτὲ καλεῖ ‘σφαῖρον ἔην’.
οὐ γὰρ ἀπὸ νώτοιο δύο κλάδοι ἀίσσονται,
οὐ πόδες, οὐ θοὰ γοῦν(α), οὐ μήδεα γεννήεντα,
ἀλλὰ σφαῖρος ἔην καὶ <πάντοθεν> ἶσος ἑαυτῶι.
ARISTOT. Metaph. B 4. 1000b 12
καὶ ἅμα δὲ αὐτῆς τῆς μεταβολῆς αἴτιον οὐθὲν λέγει ἀλλ’ ἢ ὅτι οὕτως πέφυκεν
‘ἀλλ’ ὅτε δὴ … ὅρκου’. SIMPL. Phys. 1184, 12 λέγει δὲ καὶ ταῦτα ᾿Ε. ἐπὶ
τῆς τοῦ Νείκους ἐπικρατείας ‘αὐτὰρ ἐπεὶ … ὅρκου’.
αὐτὰρ ἐπεὶ μέγα Νεῖκος ἐνὶμμελέεσσιν ἐθρέφθη
ἐς τιμάς τ’ ἀνόρουσε τελειομένοιο χρόνοιο,
ὅς σφιν ἀμοιβαῖος πλατέος παρ’ ἐλήλαται ὅρκου …
SIMPL. Phys. 1184, 2 [nach B 27, 4] ἀρξαμένου
δὲ πάλιν τοῦ Νείκους ἐπικρατεῖν τότε πάλιν κίνησις ἐν τῶι Σφαίρωι γίνεται·
πάντα γὰρ ἑξείης πελεμίζετο γυῖα θεοῖο.
[ARISTOT.] de lin. insecab. p. 972b 29 ἔτι τὸ
ἄρθρον διαφορά πώς ἐστιν· διὸ καὶ ᾿Ε. ἐποίησε † ‘διὸ δεῖ ὀρθῶς’.
δύω δέει ἄρθρον (?).
PLUT. de amic. multit. 5 p. 95 A ἡ μὲν γὰρ (sc.
φιλία) συνάγει καὶ συνίστησι καὶ συνέχει καταπυκνοῦσα ταῖς ὁμιλίαις καὶ φιλο-
φροσύναις
ὡς δ’ ὅτ’ ὀπὸς γάλα λευκὸν ἐγόμφωσεν καὶ ἔδησε …
κατ’ ᾿Εμπεδοκλέα (τοιαύτην γὰρ ἡ φιλία βούλεται ποιεῖν ἑνότητα καὶ σύμπηξιν),
ἡ δὲ πολυφιλία διίστησι καὶ ἀποσπᾶι καὶ ἀποστρέφει, τῶι μετακαλεῖν καὶ μετα-
φέρειν ἄλλοτε πρὸς ἄλλον οὐκ ἐῶσα κρᾶσιν οὐδὲ κόλλησιν
εὐνοίας ἐν τῆι συνηθείαι περιχυθείσηι καὶ παγείσηι γενέσθαι.
ARISTOT. Meteor. Δ 4. 381b 31 τὸ γὰρ ὑγρὸν τῶι
ξηρῶι αἴτιον τοῦ ὁρίζεσθαι καὶ ἑκάτερον ἑκατέρωι οἷον κόλλα γίγνεται, ὥσπερ καὶ
᾿Ε. ἐποίησεν ἐν τοῖς Φυσικοῖς·
ἄλφιτον ὕδατι κολλήσας …
SIMPL. de caelo 528, 30 μήποτε
δὲ κἂν ἐπικρατῆι ἐν τούτωι [sc. τῶι κόσμωι] τὸ Νεῖκος ὥσπερ ἐν τῶι σφαίρωι ἡ
Φιλία, ἀλλ’ ἄμφω ὑπ’ ἀμφοῖν λέγονται γίνεσθαι. καὶ τάχα οὐδὲν κωλύει παρα-
θέσθαι τινὰ τῶν τοῦ ᾿Εμπεδοκλέους ἐπῶν τοῦτο δηλοῦντα ‘αὐτὰρ … κελεύ-
θους’. Phys. 32, 11 καὶ πρὸ τούτων δὲ τῶν ἐπῶν [B 98] ἐν ἄλλοις τὴν
ἀμφοῖν ἐν τοῖς αὐτοῖς ἐνέργειαν παραδίδωσι λέγων ‘ἐπεὶ … ἰδέσθαι’.
Ders. de caelo 587, 8 καὶ πῶς ταῦτα, φαίη ἄν τις, ἐπὶ τῆς Φιλότητος γίνεσθαι
λέγει ὁ ᾿Αρ., δι’ ἣν πάντα ἓν γίνεσθαι ὁ ᾿Ε. φησιν ‘ἐν τῆι δὴ … εἶναι’ (5); μήποτε
οὖν οὐκ ἐν τῆι ἐπικρατείαι τῆς Φιλίας ταῦτα λέγει γενέσθαι ὁ ᾿Ε., ὡς ἐνόμισεν
᾿Αλέξανδρος, ἀλλὰ τότε, ὅτε οὔπω τὸ Νεῖκος ‘πᾶν … ὁρμή’. ARISTOT.
Poet. 25 p. 1461a 23 τὰ δὲ διαιρέσει [sc. λυτέον] οἷον ᾿Ε. ‘αἶψα … κέκρητο’.
ATHEN. X 423 F Θεόφραστος δ’ ἐν τῶι Περὶ μέθης ζωρότερόν φησιν εἶναι τὸ κεκρα-
μένον παρατιθέμενος ᾿Εμπεδοκλέους τάδε ‘αἶψα … κελεύθους’.
PLUT. Quaest. conv. V 4, 1. 677 D
Σωσικλῆς δ’ ὁ ποιητής, τοῦ ᾿Εμπεδοκλέους ἐπιμνησθεὶς εἰρηκότος ἐν τῆι καθόλου
μεταβολῆι γίγνεσθαι ‘ζωρά τε τὰ πρὶν ἄκρητα’ μᾶλλον ἔφη τὸ εὔκρατον ἢ
τὸ ἄκρατον ὑπὸ τἀνδρὸς ζωρὸν λέγεσθαι.
αὐτὰρ ἐγὼ παλίνορσος ἐλεύσομαι ἐς πόρον ὕμνων,
τὸν πρότερον κατέλεξα, λόγου λόγον ἐξοχετεύων,
κεῖνον· ἐπεὶ Νεῖκος μὲν ἐνέρτατον ἵκετο βένθος
δίνης, ἐν δὲ μέσηι Φιλότης στροφάλιγγι γένηται,
ἐν τῆι δὴ τάδε πάντα συνέρχεται ἓν μόνον εἶναι,
οὐκ ἄφαρ, ἀλλὰ θελημὰ συνιστάμεν’ ἄλλοθεν ἄλλα.
τῶν δέ τε μισγομένων χεῖτ’ ἔθνεα μυρία θνητῶν (?)·
πολλὰ δ’ ἄμεικτ’ ἔστηκε κεραιομένοισιν ἐναλλάξ,
ὅσσ’ ἔτι Νεῖκος ἔρυκε μετάρσιον· οὐ γὰρ ἀμεμφέως
τῶν πᾶν ἐξέστηκεν ἐπ’ ἔσχατα τέρματα κύκλου,
ἀλλὰ τὰ μέν τ’ ἐνέμιμνε μελέων τὰ δέ τ’ ἐξεβεβήκει.
ὅσσον δ’ αἰὲν ὑπεκπροθέοι, τόσον αἰὲν ἐπήιει
ἠπιόφρων Φιλότητος ἀμεμφέος ἄμβροτος ὁρμή·
αἶψα δὲ θνήτ’ ἐφύοντο, τὰ πρὶν μάθον ἀθάνατ’ εἶναι,
ζωρά τε τὰ πρὶν ἄκρητα διαλλάξαντα κελεύθους.
τῶν δέ τε μισγομένων χεῖτ’ ἔθνεα μυρία θνητῶν,
παντοίαις ἰδέηισιν ἀρηρότα, θαῦμα ἰδέσθαι.
STOB. Ecl. I 10, 11 [p. 121, 14 W.] nach B 6 ‘τῶν …
Νεῖκος’. ARISTOT. Metaph. B 4. 1000b 1 εἰ γὰρ μὴ ἐνῆν τὸ Νεῖκος ἐν τοῖς
πράγμασιν, ἓν ἂν ἦν ἅπαντα, ὥς φησιν· ὅταν γὰρ συνέλθηι, τότε ‘ἐξ … Νεῖκος’
τῶν δὲ συνερχομένων ἐξ ἔσχατον ἵστατο Νεῖκος.
ARISTOT. de gen. et corr. B 6. 333a 35
ἀλλὰ μὴν οὐδ’ αὔξησις ἂν εἴη κατ’ ᾿Εμπεδοκλέα, ἀλλ’ ἢ κατὰ πρόσθεσιν· πυρὶ γὰρ
αὔξει τὸ πῦρ,
αὔξει δὲ χθὼν μὲν σφέτερον δέμας, αἰθέρα δ’ αἰθήρ.
CLEM. Strom. v 48 [II 358,
20 St.].
εἰ δ’ ἄγε τοι λέξω πρῶθ’ † ἥλιον ἀρχήν †,
ἐξ ὧν δῆλ’ ἐγένοντο τὰ νῦν ἐσορῶμεν ἅπαντα,
γαῖά τε καὶ πόντος πολυκύμων ἠδ’ ὑγρὸς ἀήρ
Τιτὰν ἠδ’ αἰθὴρ σφίγγων περὶ κύκλον ἅπαντα.
ARISTOT. de caelo B 13. 294a 21
[I 125, 25].
εἴπερ ἀπείρονα γῆς τε βάθη καὶ δαψιλὸς αἰθήρ,
ὡς διὰ πολλῶν δὴ γλώσσας ἐλθόντα ματαίως
ἐκκέχυται στομάτων ὀλίγον τοῦ παντὸς ἰδόντων …
PLUT. de fac. in orb. lun. 2 p. 920 c ὥς που καὶ
᾿Ε. τὴν ἑκατέρων ἀποδίδωσιν οὐκ ἀηδῶς διαφοράν· ‘ἥλιος … σελήνη’, τὸ
ἐπαγωγὸν αὐτῆς καὶ ἱλαρὸν καὶ ἄλυπον οὕτω προσαγορεύσας.
῞Ηλιος ὀξυβελὴς ἠδ’ ἱλάειρα Σελήνη.
APOLLODOROS Περὶ θεῶν bei Macrob. Sat. I 17, 46
ἀλλ’ ὁ μὲν ἁλισθεὶς μέγαν οὐρανὸν ἀμφιπολεύει.
PLUT. de fac. in orbe lun. 16 p. 929 c
κατὰ στάθμην, φησὶ Δημόκριτος [68 A 89a], ἱσταμένη [sc. ἡ σελήνη] τοῦ φωτί-
ζοντος ὑπολαμβάνει καὶ δέχεται τὸν ἥλιον· ὥστ’ αὐτήν τε φαίνεσθαι καὶ διαφαίνειν
ἐκεῖνον εἰκὸς ἦν. ἡ δὲ πολλοῦ δεῖ τοῦτο ποιεῖν· αὐτή τε γὰρ ἄδηλός ἐστι τηνι-
καῦτα κἀκεῖνον ἀπέκρυψε καὶ ἠφάνισε πολλάκις ‘ἀπεσκεύασε δέ οἱ αὐγάς’
ὥσπερ φησὶν ᾿Ε. ’† ἔστε αἶαν καθύπερθεν … μήνης’, καθάπερ εἰς νύκτα
καὶ σκότος, οὐκ εἰς ἄστρον ἕτερον τοῦ φωτὸς ἐμπεσόντος … ἀπολείπεται τοίνυν
τὸ τοῦ ᾿Εμπεδοκλέους, ἀνακλάσει τινὶ τοῦ ἡλίου πρὸς τὴν σελήνην γίγνεσθαι τὸν
ἐνταῦθα φωτισμὸν ἀπ’ αὐτῆς. ὅθεν οὐδὲ θερμὸν οὐδὲ λαμπρὸν ἀφικνεῖται πρὸς
ἡμᾶς, ὥσπερ ἦν εἰκός, ἐξάψεως καὶ μίξεως <τῶν> φώτων γεγενημένης, ἀλλ’ οἷον
αἵ τε φωναὶ κατὰ τὰς ἀνακλάσεις ἀμαυροτέραν ἀναφαίνουσι τὴν ἠχὼ τοῦ φθέ-
γματος …, ‘ὣς αὐγὴ … εὐρύν’ [B 43] ἀσθενῆ καὶ ἀμυδρὰν ἀνάρροιαν ἴσχει
πρὸς ἡμᾶς διὰ τὴν κλάσιν ἐκλυομένης τῆς δυνάμεως.
ἀπεστέγασεν δέ οἱ αὐγάς,
ἔστ’ ἂν ἴηι καθύπερθεν, ἀπεσκνίφωσε δὲ γαίης
τόσσον ὅσον τ’ εὖρος γλαυκώπιδος ἔπλετο μήνης.
PHILO de prov. II 70 ex armen. Aucher p. 92
lunae vero lumen nonne inepte putatur a sole iuxta providentiam desumere
lucem, cum potius instar speculi casu in se incidentem formam recipiat?
quemadmodum Empedocles: ‘lumen accipiens lunaris globus magnus
largusque [= B 43?] mox illico reversus est ut currens caelum
attingeret’.
ὣς αὐγὴ τύψασα σεληναίης κύκλον εὐρύν …
PLUT. de Pyth. or. 12 p. 400B ὑμεῖς δὲ τοῦ μὲν
᾿Εμπεδοκλέους καταγελᾶτε φάσκοντος τὸν ἥλιον περὶ γῆν
ἀνακλάσει φωτὸς οὐρανίου γενόμενον αὖθις ‘ἀνταυγεῖν … προσώποις’.
ἀνταυγεῖ πρὸς ῎Ολυμπον ἀταρβήτοισι προσώποις.
ACHILL. Is. 16 p. 43, 6 M.
κυκλοτερὲς περὶ γαῖαν ἑλίσσεται ἀλλότριον φῶς.
PLUT. de fac. in orbe lun. 9 p. 925B der Mond
ist vom Himmel sehr weit entfernt, τῆς δὲ γῆς τρόπον τινὰ ψαύει καὶ περι-
φερομένη πλησίον ‘ἅρματος ὥσπερ ἴχνος ἀνελίσσεται’, φησὶν ᾿Ε., ‘ἥ τε
περὶ ἄκραν ***’. οὐδὲ γὰρ τὴν σκιὰν αὐτῆς ὑπερβάλλει πολλάκις ἐπὶ μικρὸν
αἰρομένην τῶι παμμέγεθες εἶναι τὸ φωτίζον, ἀλλ’ οὕτως ἔοικεν ἐν χρῶι καὶ σχεδὸν
ἐν ἀγκάλαις τῆς γῆς περιπολεῖν, ὥστ’ ἀντιφράττεσθαι πρὸς τὸν ἥλιον ὑπ’ αὐτῆς
μὴ ὑπεραίρουσα τὸν σκιερὸν καὶ χθόνιον καὶ νυκτέριον τοῦτον τὸν τόπον, ὃς γῆς
κλῆρός ἐστι. διὸ λεκτέον οἶμαι θαρροῦντας ἐν τοῖς τῆς γῆς ὅροις εἶναι τὴν σελήνην
ὑπὸ τῶν ἄκρων αὐτῆς ἐπιπροσθουμένην.
ἅρματος ὡς πέρι χνοίη ἑλίσσεται ἥ τε παρ’ ἄκρην … (?)
ANECD. Bekk. I 337, 13 [Συναγωγὴ λέξεων χρησ.]
ἁγής: τοῦτο ἀπὸ συνθέτου καταλείπεται τοῦ εὐαγὴς ἢ παναγής. ᾿Εμπεδοκλῆς·
ἀθρεῖ μὲν γὰρ ἄνακτος ἐναντίον ἁγέα κύκλον.
PLUT. Quaest. Platon. 3 p. 1006 F οἱ τῶν ὡρο-
λογίων γνώμονες οὐ συμμεθιστάμενοι ταῖς σκιαῖς ἀλλ’ ἑστῶτες ὄργανα καὶ χρόνου
μέτρα γεγόνασι μιμούμενοι τῆς γῆς τὸ ἐπιπροσθοῦν τῶι ἡλίωι περὶ αὐτὴν ὑποφερο-
μένωι, καθάπερ εἶπεν ᾿Ε.
νύκτα δὲ γαῖα τίθησιν ὑφισταμένη φαέεσσι
<ἠελίου>.
PLUT. Quaest. conv. VIII 3, 1 p. 720 E σκοτεινὸς
γὰρ ὢν ὁ ἀὴρ κατ’ ᾿Εμπεδοκλέα
νυκτὸς ἐρημαίης ἀλαώπιδος …
ὅσον τῶν ὀμμάτων ἀφαιρεῖται τοῦ προαισθάνεσθαι διὰ τῶν ὤτων ἀποδίδωσιν.
TZETZ. Alleg. O 83 ὅπερ φησὶν ᾿Εμπεδοκλῆς εἴτε τις τῶν ἑτέρων·
῏Ιρις δ’ ἐκ πελάγους ἄνεμον φέρει ἢ μέγαν ὄμβρον.
HERODIAN. schematismi Hom. cod. Darmstadini
in Sturzii Et. Gud. p. 745 [ad Et. M. p. 111, 10] ἀνόπαια· οἱ μὲν ἀφανῆ,
τινὲς δὲ τὸ ἄνω φέρεσθαι. ᾿Εμπεδοκλῆς· ‘καρπαλίμως δὲ ἀνόπεαν’ ἐπὶ τοῦ
πυρός. ἐξ οὖ δῆλον ὅτι καὶ οὐδετέρου γένους ἐστὶ τὸ ἀνόπαιον.
καρπαλίμως δ’ ἀνόπαιον …
PROCL. in Tim. II 8, 26 Diehl καὶ γὰρ ὑπὸ γῆς
ῥύακές εἰσι πυρός, ὥς πού φησι καὶ ᾿Ε.
πολλὰ δ’ ἔνερθ(ε) οὔδεος πυρὰ καίεται.
ARISTOT. de gen. et corr. B 6. 334a 1 διέκρινε μὲν
γὰρ τὸ Νεῖκος, ἠνέχθη δ’ ἄνω ὁ αἰθὴρ οὐχ ὑπὸ τοῦ Νείκους, ἀλλ’ ὁτὲ μέν φησιν
ὥσπερ ἀπὸ τύχης ‘οὕτω … ἄλλως’, ὁτὲ δέ φησι πεφυκέναι τὸ πῦρ ἄνω φέ-
ρεσθαι, ὁ δ’ ‘αἰθήρ, φησι, μακρῆισι … ῥίζαις’ [B 54]. ἅμα δὲ καὶ τὸν κόσμον
ὁμοίως ἔχειν φησὶν ἐπί τε τοῦ Νείκους νῦν καὶ πρότερον ἐπὶ τῆς Φιλίας· τί οὖν
ἐστι τὸ κινοῦν πρῶτον καὶ αἴτιον τῆς κινήσεως; Phys. B 4. 196a 19 ἄτοπον οὖν
εἴτε μὴ ὑπελάμβανον εἶναι εἴτε οἰόμενοι παρέλιπον, καὶ ταῦτ’ ἐνίοτε χρώμενοι,
ὥσπερ ᾿Εμπεδοκλῆς οὐκ ἀεὶ τὸν ἀέρα ἀνωτάτω ἀποκρίνεσθαί φησιν, ἀλλ’ ὅπως
ἂν τύχηι. λέγει γοῦν ἐν τῆι κοσμοποιίαι ὡς ‘οὕτω συνέκυρσε … ἄλλως’.
οὕτω γὰρ συνέκυρσε θέων τοτέ, πολλάκι δ’ ἄλλως.
ARISTOT. de gen. et corr. B 7. 334a 5
αἰθὴρ <δ’ αὖ> μακρῆισι κατὰ χθόνα δύετο ῥίζαις.
ARISTOT. Meteorol. B 3. 356a 24
γῆς ἱδρῶτα θάλασσαν.
HEPHAEST. Ench. 1 p. 2, 13 Consbr. ᾿Εμπεδοκλῆς·
ἃλς ἐπάγη ῥιπῆισιν ἐωσμένος ἠελίοιο.
SIMPL. de caelo 586, 29 πῶς δὲ
ἂν εἴη μίξεως σημαντικὸν ἡ ἀναύχενος κόρση καὶ τἆλλα τὰ ὑπὸ τοῦ ᾿Εμπε-
δοκλέους λεγόμενα ‘γυμνοὶ … μετώπων’ καὶ πολλὰ ἄλλα, ἅπερ οὐκ ἔστι μίξεως
παραδείγματα; ARISTOT. de caelo Γ 2. 300b 25 ἔτι δὲ τοσοῦτον ἐπανέροιτ’ ἄν
τις, πότερον δυνατὸν ἢ οὐχ οἷόν τ’ ἦν κινούμενα ἀτάκτως καὶ μείγνυσθαι τοιαύτας
μίξεις ἔνια ἐξ ὧν συνίσταται τὰ κατὰ φύσιν συνιστάμενα σώματα. λέγω δ’ οἷον
ὀστᾶ καὶ σάρκας, καθάπερ ᾿Ε. φησι γίνεσθαι ἐπὶ τῆς Φιλότητος· λέγει γὰρ ‘πολλαὶ
… ἐβλάστησαν’.
ἧι πολλαὶ μὲν κόρσαι ἀναύχενες ἐβλάστησαν,
γυμνοὶ δ’ ἐπλάζοντο βραχίονες εὔνιδες ὤμων,
ὄμματά τ’ οἷ(α) ἐπλανᾶτο πενητεύοντα μετώπων.
SIMPL. de caelo 587, 18 ἐν ταύτηι οὖν τῆι κατα-
στάσει ‘μουνομελῆ ἔτι τὰ
γυῖα ἀπὸ τῆς τοῦ Νείκους διακρίσεως ὄντα ἐπλανᾶτο τῆς πρὸς ἄλληλα μίξεως
ἐφιέμενα’.
SIMPL. de caelo 587, 20
‘αὐτὰρ ἐπεί, φησί, κατὰ …… δαίμων’, ὅτε τοῦ Νείκους ἐπεκράτει
λοιπὸν ἡ Φιλότης, ‘ταῦτά τε … ἐξεγένοντο’. ἐπὶ τῆς Φιλότητος οὖν ὁ ᾿Εμπε-
δοκλῆς ἐκεῖνα εἶπεν, οὐχ ὡς ἐπικρατούσης ἤδη τῆς Φιλότητος, ἀλλ’ ὡς μελλούσης
ἐπικρατεῖν, ἔτι δὲ τὰ ἄμικτα καὶ μονόγυια δηλούσης.
αὐτὰρ ἐπεὶ κατὰ μεῖζον ἐμίσγετο δαίμονι δαίμων,
ταῦτά τε συμπίπτεσκον, ὅπηι συνέκυρσεν ἕκαστα,
ἄλλα τε πρὸς τοῖς πολλὰ διηνεκῆ ἐξεγένοντο.
PLUT. adv. Colot. 28 p. 1123b ταῦτα μέντοι καὶ
πολλὰ τούτων ἕτερα τραγικώτερα τοῖς ᾿Εμπεδοκλέους ἐοικότα τεράσμασιν ὧν
καταγελῶσιν
εἱλίποδ’ ἀκριτόχειρα
καὶ ‘βουγενῆ ἀνδρόπρωιρα’.
AEL. Nat. anim. XVI 29 ᾿Ε. ὁ φυσι-
κός φησι περὶ ζώιων ἰδιότητος λέγων καὶ ἐκεῖνος δήπου γίνεσθαί τινα συμφυῆ καὶ
κράσει μορφῆς μὲν διάφορα, ἑνώσει δὲ σώματος συμπλακέντα· ἃ δὲ λέγει, ταῦτά
ἐστι ‘πολλὰ … γυίοις’. SIMPL. Phys. 371, 33 ὥσπερ ᾿Ε. κατὰ τὴν τῆς
Φιλίας ἀρχήν φησι γενέσθαι ὡς ἔτυχε μέρη πρῶτον τῶν ζώιων οἷον κεφαλὰς καὶ
χεῖρας καὶ πόδας, ἔπειτα συνιέναι ταῦτα ‘βουγενῆ … ἐξανατέλλειν’, ἀνδρο-
γενῆ δηλονότι βούπρωιρα, τουτέστιν ἐκ βοὸς καὶ ἀνθρώπου. καὶ ὅσα μὲν οὕτω
συνέστη ἀλλήλοις ὥστε δύνασθαι τυχεῖν σωτηρίας, ἐγένετο ζῶια καὶ ἔμεινεν διὰ
τὸ ἀλλήλοις ἐκπληροῦν τὴν χρείαν, τοὺς μὲν ὀδόντας τέμνοντάς τε καὶ λεαίνοντας
τὴν τροφήν, τὴν δὲ γαστέρα πέττουσαν, τὸ δὲ ἧπαρ ἐξαιματοῦν. καὶ ἡ μὲν τοῦ
ἀνθρώπου κεφαλὴ τῶι ἀνθρωπίνωι σώματι συνελθοῦσα σώιζεσθαι ποιεῖ τὸ ὅλον,
τῶι δὲ τοῦ βοὸς οὐ συναρμόζει καὶ διόλλυται· ὅσα γὰρ μὴ κατὰ τὸν οἰκεῖον συνῆλθε
λόγον, ἐφθάρη. ARISTOT. Phys. B 7. 198b 29 ὅπου μὲν οὖν ἅπαντα συνέβη
ὥσπερ κἂν εἰ ἕνεκά του ἐγίνετο, ταῦτα μὲν ἐσώθη ἀπὸ τοῦ αὐτομάτου συστάντα
ἐπιτηδείως· ὅσα δὲ μὴ οὕτως, ἀπώλετο καὶ ἀπόλλυται, καθάπερ ᾿Ε. λέγει τὰ
‘βουγενῆ ἀνδρόπρωιρα’.
πολλὰ μὲν ἀμφιπρόσωπα καὶ ἀμφίστερνα φύεσθαι,
βουγενῆ ἀνδρόπρωιρα, τὰ δ’ ἔμπαλιν ἐξανατέλλειν
ἀνδροφυῆ βούκρανα, μεμειγμένα τῆι μὲν ἀπ’ ἀνδρῶν
τῆι δὲ γυναικοφυῆ σκιεροῖς ἠσκημένα γυίοις.
SIMPL. Phys.
381, 29 εἰπόντος δὲ τοῦ ᾿Εμπεδοκλέους ἐν τῶι δευτέρωι τῶν Φυσικῶν πρὸ
τῆς τῶν ἀνδρείων καὶ γυναικείων σωμάτων διαρθρώσεως ταυτὶ τὰ ἔπη·
νῦν δ’ ἄγ’, ὅπως ἀνδρῶν τε πολυκλαύτων τε γυναικῶν
ἐννυχίους ὅρπηκας ἀνήγαγε κρινόμενον πῦρ,
τῶνδε κλύ’· οὐ γὰρ μῦθος ἀπόσκοπος οὐδ’ ἀδαήμων.
οὐλοφυεῖς μὲν πρῶτα τύποι χθονὸς ἐξανέτελλον,
ἀμφοτέρων ὕδατός τε καὶ εἴδεος αἶσαν ἔχοντες·
τοὺς μὲν πῦρ ἀνέπεμπε θέλον πρὸς ὁμοῖον ἱκέσθαι,
οὔτε τί πω μελέων ἐρατὸν δέμας ἐμφαίνοντας
οὔτ’ ἐνοπὴν οἷόν τ’ ἐπιχώριον ἀνδράσι γυῖον.
ταῦτα οὖν εἰπόντος τοῦ ᾿Εμπεδοκλέους ἐφίστησιν. ὅτι καὶ αὐτὸς
ὡς ἔοικε σπέρμα πρὸ τῶν ζώιων γεγονέναι φησί. καὶ τὸ ‘οὐλοφυὲς μὲν πρῶ-
τα’ παρ’ αὐτοῦ εἰρημένον σπέρμα ἦν οὔπω μελέων ἐρατὸν δέμας ἐμφαῖνον …
εἰ δὲ τὸ σπέρμα ἦν, θαυμαστῶς μοι δοκεῖ τὸ ‘οὐλοφυὲς’ αὐτῶι ἐπιπρέπειν.
οὐλοφυὲς γὰρ ἐκεῖνο κυρίως ἐστίν, ὃ καθ’ ὅλον ἑαυτὸ πᾶν ἐστιν, ὅπερ οὖν
ἐστι, μήπω γενομένης ἐν αὐτῶι διακρίσεως.
Aristot. Phys. Β 8. 199b 7 ἔτι ἀνάγκη σπέρμα γενέσθαι πρῶτον, ἀλλὰ
μὴ εὐθὺς τὰ ζῶια καὶ τὸ ‘οὐλοφυὲς μὲν πρῶτα’ σπέρμα ἦν. ἔτι καὶ ἐν
τοῖς φυτοῖς ἔνεστι τὸ ἕνεκά του, ἧττον δὲ διήρθρωται. πότερον οὖν καὶ ἐν
τοῖς φυτοῖς ἐγίνετο ὥσπερ τὰ ‘βουγενῆ ἀνδρόπρωιρα’ [B 61, 2] οὕτω
καὶ ‘ἀμπελογενῆ ἐλαιόπρωιρα’ ἢ οὔ; ἄτοπον γάρ. ἀλλὰ μὴν ἔδει γε, εἴπερ
καὶ ἐν τοῖς ζώιοις.
ARISTOT. de gen. anim. Α 18. 722b 10 φησὶ γὰρ
ἐν τῶι ἄρρενι καὶ τῶι θήλει οἷον σύμβολον ἐνεῖναι, ὅλον δ’ ἀπ’ οὐδετέρου
ἀπιέναι,
ἀλλὰ διέσπασται μελέων φύσις· ἡ μὲν ἐν ἀνδρός …
PLUT. Quaest. nat. 21. 917c ἢ καὶ τὸ συντρέφεσθαι
καὶ συναγελάζεσθαι τὰ θήλεα τοῖς ἄρρεσιν ἀνάμνησιν ποιεῖ τῶν ἀφροδισίων καὶ
συνεκκαλεῖται τὴν ὄρεξιν· ὡς ἐπ’ ἀνθρώπων ᾿Ε. ἐποίησε·
τῶι δ’ ἐπὶ καὶ πόθος εἶσι δι’ ὄψιος ἀμμιμνήισκων(?).
ARISTOT. de gen. anim. Α 17. 723a 23
εἰ τὸ θῆλυ καὶ τὸ ἄρρεν ἐν τῆι κυήσει διαφέρει καθάπερ ᾿Ε. λέγει ‘ἐν … ἀντι-
άσαντα’.
ἐν δ’ ἐχύθη καθαροῖσι· τὰ μὲν τελέθουσι γυναῖκες
ψύχεος ἀντιάσαντα <τὰ δ’ ἔμπαλιν ἄρρενα θερμοῦ>.
SCHOL. EUR. Phoen. 18 ‘μὴ σπεῖρε τέκνων ἄλοκα’:
᾿Ε. ὁ φυσικὸς ἀλληγορῶν φησι ‘σχιστοὺς λειμῶνας ᾿Αφροδίτης’, ἐν οἷς ἡ
τῶν παίδων γένεσίς ἐστιν. Εὐριπίδης δὲ ταὐτὸν τούτωι φάσκων τήν τε ἔννοιαν
τὴν αἰσχρὰν ἀπέφυγε καὶ τοῖς ὀνόμασιν οἰκείοις ἐχρήσατο καὶ τεχνικαῖς ταῖς
μεταφοραῖς, σπόρον καὶ ἄλοκα λέγων.
σχιστοὺς λειμῶνας … ᾿Αφροδίτης.
GALEN. ad Hippocr. Epid. VI 48
[XVII A p. 1002 K]. τὸ μέντοι ἄρρεν ἐν τῶι δεξιῶι μέρει τῆς μήτρας κυΐσκεσθαι καὶ
ἄλλοι τῶν παλαιοτάτων ἀνδρῶν εἰρήκασιν· ὁ μὲν γὰρ Παρμενίδης οὕτως ἔφη
‘δεξιτεροῖσι … κούρας’ [28 B 17]· ὁ δ’ ᾿Ε. οὕτως· ‘ἐν … μᾶλλον’.
ἐν γὰρ θερμοτέρωι τοκὰς ἄρρενος ἔπλετο γαστήρ(?)·
καὶ μέλανες διὰ τοῦτο καὶ ἁδρομελέστεροι ἄνδρες
καὶ λαχνήεντες μᾶλλον.
ARISTOT. de gen. anim. Δ 8. 777a 7 τὸ γὰρ γάλα
πεπεμμένον αἷμά ἐστιν, ἀλλ’ οὐ διεφθαρμένον. ᾿Ε. δ’ ἢ οὐκ ὀρθῶς ὑπελάμβανεν
ἢ οὐκ εὖ μετήνεγκε ποιήσας ὡς τὸ αἷμα
μηνὸς ἐν ὀγδοάτου δεκάτηι πύον ἔπλετο λευκόν.
PROCL. in Rep. II 34, 25 Kroll ὅτι καὶ ᾿Ε. οἶδεν τὸν διπλοῦν τῶν
γεννήσεων χρόνον. διὸ καὶ τὰς
γυναῖκας καλεῖ διγόνους καὶ τὴν ὑπεροχὴν τοῦ πλήθους τῶν ἡμερῶν
αὐτὸς εἶπεν καὶ ὅτι τὰ ὀκτάμηνα ἄγονα. καὶ εἰκότως· τῶν μὲν γὰρ ἑπταμήνων
ὁ πρῶτος ἀριθμὸς ὁ λε ἐν ἀριθμοῖς ἐστιν Ϛ η θ ιβ, ὧν οἱ ἄκροι τὸν διπλάσιον ἔχουσιν
λόγον καὶ τὴν διὰ πασῶν· τῶν δὲ ἐννεαμήνων ὁ πρῶτος ἀριθμὸς ἐν ἀριθμοῖς συμ-
φώνοις Ϛ θ ιβ ιη, ὧν οἱ ἄκροι τριπλάσιον ἔχουσιν λόγον· μεταξὺ δὲ τούτων σύμ-
φωνος ἄλλος οὐκ ἔστι λόγος, ὥστ’ εἰκότως συμφωνίας οὐκ οὔσης ἄγονα τὰ ὀκτά-
μηνα.
δίγονοι.
RUFUS Ephes. d. nom. part. hom. 229p. 166, 11 Daremb.
τὸ δὲ βρέφος περιέχεται χιτῶσι, τῶι μὲν λεπτῶι καὶ μαλακῶι· ἀμνίον αὐτὸν ᾿Ε.
καλεῖ.
ἀμνίον.
SIMPL. de caelo 529, 28
εἰ δέ τί σοι περὶ τῶνδε λιπόξυλος ἔπλετο πίστις,
πῶς ὕδατος γαίης τε καὶ αἰθέρος ἠελίου τε
κιρναμένων εἴδη τε γενοίατο χροῖά τε θνητῶν
τόσσ’, ὅσα νῦν γεγάασι συναρμοσθέντ’ ᾿Αφροδίτηι …
ATHEN. VIII 334 B οὐ λανθάνει δέ με καὶ ὅτι κοινῶς
πάντες οἱ ἰχθύες καμασῆνες ὑπὸ ᾿Εμπεδοκλέους ἐλέχθησαν τοῦ φυσικοῦ οὕτως·
πῶς καὶ δένδρεα μακρὰ καὶ εἰνάλιοι καμασῆνες …
SIMPL. de caelo 530, 5 καὶ μετ’
ὀλίγα·
ὡς δὲ τότε χθόνα Κύπρις, ἐπεί τ’ ἐδίηνεν ἐν ὄμβρωι,
εἴδεα ποιπνύουσα θοῶι πυρὶ δῶκε κρατῦναι …
PLUT. Quaest. conv. V 10, 4 p. 685 F αὐτῶν δὲ
τῶν ζώιων οὐδὲν ἂν χερσαῖον ἢ πτηνὸν εἰπεῖν ἔχοις οὕτω γόνιμον ὡς πάντα τὰ
θαλάττια· πρὸς ὃ καὶ πεποίηκεν ὁ ᾿Ε·
φῦλον ἄμουσον ἄγουσα πολυσπερέων καμασήνων.
SIMPL. de caelo 530, 8
τῶν δ’ ὅσ’ ἔσω μὲν πυκνά, τὰ δ’ ἔκτοθι μανὰ πέπηγε,
Κύπριδος ἐν παλάμηισι πλάδης τοιῆσδε τυχόντα …
PLUT. Quaest. conv. I 2, 5 p. 618B
καὶ τὸν θεὸν ὁρᾶις, ὃν ‘ἀριστοτέχναν’ ἡμῶν ὁ Πίνδαρος [fr. 57] προσεῖπεν, οὐ
πανταχοῦ τὸ πῦρ ἄνω τάττοντα καὶ κάτω τὴν γῆν ἀλλ’ ὡς ἂν αἱ χρεῖαι τῶν σω-
μάτων ἀπαιτῶσι· ‘τοῦτο … χελύων τε’, φησὶν ᾿Ε., ‘ἔνθ’ … ναιετάουσαν’.
DERS. de fac. i. orb. 1. 14 p. 927 F οὐδὲ τοῦ πυρὸς τὸ μὲν ἄνω περὶ τὰ
ὄμματα ἀποστίλβον κατὰ φύσιν ἐστί, τὸ δ’ ἐν κοιλίαι καὶ καρδίαι παρὰ φύσιν, ἀλλ’
ἕκαστον οἰκείως καὶ χρησίμως τέτακται. ‘ναὶ … χελύων τε’ καὶ παντὸς ὀστρέου
φύσιν, ὥς φησιν ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς καταμανθάνων ‘ἔνθ’ … ναιετάουσαν’.
τοῦτο μὲν ἐν κόγχαισι θαλασσονόμων βαρυνώτοις,
ναὶ μὴν κηρύκων τε λιθορρίνων χελύων τε·
ἔνθ’ ὄψει χθόνα χρωτὸς ὑπέρτατα ναιετάουσαν.
PLUT. Quaest. conv. III 2, 2 p. 649 C
τὸ δ’ ἀειθαλὲς τοῦτο καὶ ὥς φησιν ᾿Ε. ἐμπεδόφυλλον οὐκ ἔστι θερμότητος·
οὐδὲ γὰρ ψυχρότητος τὸ φυλλοροεῖν …. ἔνιοι μὲν οὖν ὁμαλότητι κράσεως οἴονται
παραμένειν τὸ φύλλον. ᾿Ε. δὲ πρὸς τούτωι καὶ πόρων τινὰ συμμετρίαν αἰτιᾶται
τεταγμένως καὶ ὁμαλῶς τὴν τροφὴν διιέντων ὥστε ἀρκούντως ἐπιρρεῖν. THEOPHR.
de caus. plant. I 13, 2 εἰ δὲ καὶ συνεχῶς ὁ ἀὴρ ἀκολουθοίη τούτοις [sc. τοῖς δέν-
δροις], ἴσως οὐδὲ τὰ παρὰ τῶν ποιητῶν λεγόμενα δόξειεν ἂν ἀλόγως ἔχειν οὐδ’
ὡς ᾿Ε. ἀείφυλλα καὶ ἐμπεδόκαρπά φησι θάλλειν ‘καρπῶν … ἐνιαυτόν’,
ὑποτιθέμενός τινα τοῦ ἀέρος κρᾶσιν, τὴν ἐαρινήν, κοινήν.
<δένδρεα δ’> ἐμπεδόφυλλα καὶ ἐμπεδόκαρπα τέθηλεν
καρπῶν ἀφθονίηισι κατ’ ἠέρα πάντ’ ἐνιαυτόν.
ARISTOT. de gen. anim. Α 23. 731a 1 ἐν δὲ τοῖς φυ-
τοῖς μεμειγμέναι αὖται αἱ δυνάμεις εἰσὶ καὶ οὐ κεχώρισται τὸ θῆλυ τοῦ ἄρρενος. διὸ
καὶ γεννᾶι αὐτὰ ἐξ αὑτῶν καὶ προΐεται οὐ γονήν, ἀλλὰ κύημα τὰ καλούμενα σπέρ-
ματα. καὶ τοῦτο καλῶς λέγει ᾿Ε. ποιήσας ‘οὕτω … ἐλαίας’. τό τε γὰρ ὠιὸν
κύημά ἐστι καὶ ἔκ τινος αὐτοῦ γίγνεται τὸ ζῶιον, τὸ δὲ λοιπὸν τροφή, καὶ τοῦ
σπέρματος [καὶ] ἐκ μέρους γίγνεται τὸ φυόμενον, τὸ δὲ λοιπὸν τροφὴ γίγνεται
τῶι βλαστῶι καὶ τῆι ῥίζηι τῆι πρώτηι. THEOPHR. de caus. plant. I 7, 1 τὰ δὲ
σπέρματα πάντων ἔχει τινὰ τροφὴν ἐν αὑτοῖς, ἣ συναποτίκτεται τῆι ἀρχῆι κα-
θάπερ ἐν τοῖς ὠιοῖς. ἧι καὶ οὐ κακῶς ᾿Εμπεδοκλῆς εἴρηκε φάσκων ὠιοτοκεῖν
μακρὰ δένδρεα· παραπλησία γὰρ τῶν σπερμάτων ἡ φύσις τοῖς ὠιοῖς.
οὕτω δ’ ὠιοτοκεῖ μακρὰ δένδρεα πρῶτον ἐλαίας …
PLUT. Quaest. conv. V 8, 2 p. 683 D ταῦτα μὲν
οὖν ἔφαμεν ἡμεῖς μετρίως λέγεσθαι· τοῦ δ’ ᾿Εμπεδοκλέους εἰρηκότος
οὕνεκεν ὀψίγονοί τε σίδαι καὶ ὑπέρφλοια μῆλα
τὸ μὲν τῶν σιδῶν ἐπίθετον νοεῖν, ὅτι τοῦ φθινοπώρου λήγοντος ἤδη καὶ τῶν
καυμάτων μαραινομένων ἐκπέττουσι τὸν καρπόν· ἀσθενῆ γὰρ αὐτῶν τὴν
ὑγρότητα καὶ γλίσχραν οὖσαν οὐκ ἐᾶι λαβεῖν σύστασιν ὁ ἥλιος … τὰ δὲ
μῆλα καθ’ ἥντινα διάνοιαν ὁ σοφὸς ὑπέρφλοια προσειρήκοι, διαπορεῖν …
3. εἰπόντος οὖν ἐμοῦ ταῦτα γραμματικοί τινες ἔφασαν
ὑπέρφλοια λελέχθαι τὰ μῆλα διὰ τὴν ἀκμήν· τὸ γὰρ ἄγαν ἀκμάζειν καὶ
τεθηλέναι φλοίειν ὑπὸ τῶν ποιητῶν λέγεσθαι.
ἐπεὶ τοίνυν μάλιστα τῶν καρπῶν ἡ χλωρότης
καὶ τὸ τεθηλέναι τῶι μήλωι παραμένει, ὑπέρφλοιον αὐτὸ τὸν φιλόσοφον
προσαγορεῦσαι.
PLUT. Quaest. nat. 2 p. 912 C τῶν δ’ ὀμβρίων τὸ
εὔτρεπτον αἱ σήψεις κατηγοροῦσιν, εὐσηπτότερα γάρ ἐστι τῶν ποταμίων καὶ
φρεατιαίων· ἡ δὲ πέψις ἔοικεν εἶναι σῆψις ὡς ᾿Εμπεδοκλῆς μαρτυρεῖ λέγων ‘οἶνος
… ὕδωρ’. 31 p. 919 C ἢ φύ<σει σηπτικὸν> τὸ οἰνῶδές ἐστιν ὥς φησιν ᾿Ε. οἶνον
ἀπὸ φλοιοῦ πέλεσθαι σαπὲν ἐν ξύλωι ὕδωρ. ARISTOT. Top. Δ 5. 127a 17
ὁμοίως δ’ οὐδ’ ὁ οἶνός ἐστιν ὕδωρ σεσηπός, καθάπερ ᾿Εμπ. φησι ‘σαπὲν ὕδωρ’.
ἁπλῶς γὰρ οὐκ ἔστιν ὕδωρ.
οἶνος ἀπὸ φλοιοῦ πέλεται σαπὲν ἐν ξύλωι ὕδωρ.
ARISTOT. Meteor. Δ 9. 387b 4
ταὐτὰ τρίχες καὶ φύλλα καὶ οἰωνῶν πτερὰ πυκνά
καὶ λεπίδες γίγνονται ἐπὶ στιβαροῖσι μέλεσσιν.
PLUT. de fort. 3 p. 98 D τὰ μὲν γὰρ ὥπλι-
σται κέρασι καὶ ὀδοῦσι καὶ κέντροις,
αὐτὰρ ἐχίνοις
ὀξυβελεῖς χαῖται νώτοις ἐπιπεφρίκασι.
ARISTOT. de sens. 2 p. 437b 23
᾿Ε. δ’ ἔοικε νομίζοντι ὁτὲ μὲν ἐξιόντος τοῦ φωτός, ὥσπερ εἴρηται πρότερον, βλέπειν.
λέγει γοῦν οὕτως· ‘ὡς … ἦεν’, ὁτὲ μὲν οὕτως ὁρᾶν φησιν, ὁτὲ δὲ ταῖς ἀπορροίαις
ταῖς ἀπὸ τῶν ὁρωμένων. ALEX. Z. d. St. p. 23, 8 Wendl. καὶ πρῶτόν γε
παρατίθεται αὐτοῦ τὰ ἔπη, δι’ ὧν ἡγεῖται καὶ αὐτὸς πῦρ εἶναι τὸ φῶς καὶ τοῦτο ἐκ
τῶν ὀφθαλμῶν προχεῖσθαί τε καὶ ἐκπέμπεσθαι καὶ τούτωι τὸ ὁρᾶν γίνεσθαι. ἀπει-
κάζει γὰρ διὰ τῶν ἐπῶν τὸ ἐκπεμπόμενον ἀπὸ τῆς ὄψεως φῶς τῶι διὰ τῶν λυχνού-
χων φωτί. ὡς γὰρ ὁδοιπορεῖν τις νυκτὸς μέλλων λύχνον παρασκευασάμενος ἐντί-
θησιν εἰς λαμπτῆρα (ὁ γὰρ λαμπτὴρ τὰ μὲν ἔξωθεν πνεύματα ἀπείργει τε καὶ κω-
λύει, τοῦ δὲ πυρὸς τὸ λεπτότατον εἰς τὸ ἔξω διίησιν, ὅπερ ἐστὶ φῶς), οὕτω, φησίν,
καὶ ἐν ταῖς μήνιγξι καθειργόμενον τὸ πῦρ ὑπὸ λεπτῶν ὑμένων περιέχεται, οἳ
τὰ μὲν ἔξωθεν προσπίπτοντα λυμαντικὰ τοῦ πυρὸς ἀπείργουσι καὶ οὐκ ἐῶσιν
ἐνοχλεῖν τῆι κόρηι, τὸ δὲ λεπτότατον τοῦ πυρὸς εἰς τὸ ἔξω διιᾶσιν. ἀμουργοὺς
δὲ τοὺς λαμπτῆρας λέγοι ἂν τοὺς ἀπειρκτικοὺς ἀπὸ τοῦ ἀπερύκειν τὰ πνεύ-
ματα καὶ σκέπειν τὸ περιεχόμενον ὑπ’ αὐτῶν πῦρ· ἢ ἀμουργοὺς τοὺς πυκνοὺς
καὶ διὰ πυκνότητα ἀπερύκοντας τὰ πνεύματα. ταναὸν δὲ τὸ πῦρ τὸ διὰ λεπτό-
τητα τεινόμενόν τε καὶ διεκπίπτειν διὰ τῶν πυκνῶν δυνάμενον. κατὰ βηλὸν
δὲ κατὰ τὸν οὐρανόν. ῞Ομηρος ‘ῥίπτασκεν τεταγὼν ἀπὸ βηλοῦ, ὄφρ’ ἂν ἵκηται
γῆν ὀλιγηπελέων’ [O 23]. λεπτῆισι δὲ ὀθόνηισιν ἐχεύατο κύκλοπα κού-
ρην εἶπεν ἀντὶ τοῦ ‘λεπτοῖς ὑμέσι περιέλαβε τὴν κυκλοτερῆ κόρην’, πρὸς τὸ ὄνομα
τῆς κόρης χρησάμενος ποιητικῶς ταῖς ὀθόναις ἀντὶ τῶν ὑμένων. δείξας δὲ αὐτὸν
διὰ τούτων τῶν ἐπῶν ταῦτα λέγοντα, προστίθησι τὸ ‘ὁτὲ μὲν οὕτως ὁρᾶν φησιν,
ὁτὲ δὲ ταῖς ἀπορροίαις ταῖς ἀπὸ τῶν ὁρωμένων’ ἀπορρεῖν τινα, ἃ προσπίπτοντα
τῆι ὄψει, ὅταν ἐναρμόσηι τοῖς ἐν αὐτῆι πόροις τῶι εἶναι σύμμετρα, εἴσω τε χωρεῖν
καὶ οὕτως τὸ ὁρᾶν γίνεσθαι. ταύτης τῆς δόξης καὶ Πλάτων μνημονεύει ὡς οὔσης
᾿Εμπεδοκλέους ἐν Μένωνι [Α 92 I 307, 3] καὶ ὁρίζεται κατὰ τὴν δόξαν τὴν
ἐκείνου τὸ χρῶμα ἀπορροὴν σωμάτων ὄψει σύμμετρον καὶ αἰσθητήν.
ὡς δ’ ὅτε τις πρόοδον νοέων ὡπλίσσατο λύχνον
χειμερίην διὰ νύκτα, πυρὸς σέλας αἰθομένοιο,
ἅψας παντοίων ἀνέμων λαμπτῆρας ἀμοργούς,
οἵ τ’ ἀνέμων μὲν πνεῦμα διασκιδνᾶσιν ἀέντων,
φῶς δ’ ἔξω διαθρῶισκον, ὅσον ταναώτερον ἦεν,
λάμπεσκεν κατὰ βηλὸν ἀτειρέσιν ἀκτίνεσσιν·
ὣς δὲ τότ’ ἐν μήνιγξιν ἐεργμένον ὠγύγιον πῦρ
λεπτῆισίν <τ’> ὀθόνηισι λοχάζετο κύκλοπα κούρην,
<αἳ> χοάνηισι δίαντα τετρήατο θεσπεσίηισιν·
αἳ δ’ ὕδατος μὲν βένθος ἀπέστεγον ἀμφιναέντος,
πῦρ δ’ ἔξω διίεσκον, ὅσον ταναώτερον ἦεν.
SIMPL. Phys. 331, 3 καὶ τὰ μόρια τῶν ζώιων ἀπὸ
τύχης γενέσθαι τὰ πλεῖστά φησιν ὡς ὅταν λέγηι ‘ἡ δὲ χθὼν … μάλιστα’
[Β 98, 1]. καὶ πάλιν
ἡ δὲ φλὸξ ἱλάειρα μινυνθαδίης τύχε γαίης
καὶ ἐν ἄλλοις ‘Κύπριδος … τυχόντα’ [B 75, 2]. καὶ πολλὰ ἄν τις εὕροι ἐκ
τῶν ᾿Εμπεδοκλέους Φυσικῶν τοιαῦτα παραθέσθαι.
SIMPL. de caelo 529, 21
ἀλλὰ καὶ περὶ γενέσεως τῶν ὀφθαλμῶν τῶν σωματικῶν τούτων λέγων ἐπήγαγεν·
ἐξ ὧν ὄμματ’ ἔπηξεν ἀτειρέα δῖ’ ᾿Αφροδίτη.
SIMPL. de caelo 529, 24 καὶ μετ’
ὀλίγον·
γόμφοις ἀσκήσασα καταστόργοις ᾿Αφροδίτη.
ARISTOT. Poet. 21. 1458a 4 ἀφηιρημένον δὲ οἷον
τὸ κρῖ καὶ τὸ δῶ καὶ ‘μία … ὄψ’. STRABO VIII p. 364
παρ’ ᾿Εμπεδοκλεῖ δὲ ‘μία … ὄψ’, ἡ ὄψις.
μία γίγνεται ἀμφοτέρων ὄψ.
PLUT. Quaest. nat. 19 p. 916D σκόπει δὴ κατ’
᾿Εμπεδοκλέα
γνούς, ὅτι πάντων εἰσὶν ἀπορροαί, ὅσσ’ ἐγένοντο …
οὐ γὰρ ζώιων μόνον οὐδὲ φυτῶν οὐδὲ γῆς καὶ θαλάττης, ἀλλὰ καὶ λίθων ἄπεισιν
ἐνδελεχῶς πολλὰ ῥεύματα καὶ χαλκοῦ καὶ σιδήρου· καὶ γὰρ φθείρεται πάντα καὶ
ὄλωλε τῶι ῥεῖν ἀεί τι καὶ φέρεσθαι συνεχῶς.
PLUT. Quaest. conviv. IV 1, 3 p. 663 A
εἴτε γὰρ ἐξ ὁμοίων ἀναλαμβάνει τὸ οἰκεῖον ἡ φύσις καὶ εἰς τὸν ὄγκον αὐτόθεν ἡ
ποικίλη τροφὴ πολλὰς μεθιεῖσα ποιότητας ἐξ ἑαυτῆς ἑκάστωι μέρει τὸ πρόσφορον
ἀναδίδωσιν· ὥστε γίγνεσθαι τὸ τοῦ ᾿Εμπεδοκλέους ‘ὡς γλυκὺ … ἐπ’ ὀξὺ δαλε-
ρὸν δαλεροῦ’ κτλ. MACROB. Sat. VII 5, 17 scimus autem similibus
similia nutriri … singula ad se similitudinem sui rapere testis Empedocles
qui ait ‘ὡς … ἔβη, θερμὸν δ’ ἐποχεύετο θερμῶι’.
ὣς γλυκὺ μὲν γλυκὺ μάρπτε, πικρὸν δ’ ἐπὶ πικρὸν ὄρουσεν,
ὀξὺ δ’ ἐπ’ ὀξὺ ἔβη, δαερὸν δ’ ἐποχεῖτο δαηρῶι.
ALEX. Quaest. II 23 [oben I 306, 16ff.]
ὕδωρ
οἴνωι … μᾶλλον ἐνάρθμιον, αὐτὰρ ἐλαίωι
οὐκ ἐθέλει.
ARISTOT. de gen. anim. Β 8. 747a 34
᾿Ε. δ’ αἰτιᾶται τὸ μεῖγμα
τὸ τῶν σπερμάτων γίνεσθαι πυκνὸν ἐκ μαλακῆς τῆς γονῆς οὔσης ἑκατέρας· συναρ-
μόττειν γὰρ τὰ κοῖλα τοῖς πυκνοῖς ἀλλήλων, ἐκ δὲ τῶν τοιούτων γίνεσθαι ἐκ μαλα-
κῶν σκληρὸν ὥσπερ τῶι καττιτέρωι μειχθέντα τὸν χαλκόν, λέγων οὔτ’
ἐπὶ τοῦ χαλκοῦ καὶ τοῦ καττιτέρου τὴν αἰτίαν ὀρθῶς … οὔθ’ ὅλως ἐκ γνωρίμων
ποιούμενος τὰς ἀρχάς. τὰ γὰρ κοῖλα καὶ τὰ στερεὰ ἁρμόττοντα ἀλλήλοις πῶς
ποιεῖ τὴν μίξιν οἷον οἴνου καὶ ὕδατος;
PLUT. de def. or. 41 p. 433 B ἄλλα γὰρ ἄλλοις
οἰκεῖα καὶ πρόσφορα καθάπερ τῆς μὲν πορφύρας ὁ κυανὸς τῆς δὲ κόκκου τὸ νίτρον
δοκεῖ τὴν βαφὴν ἄγειν μεμιγμένον,
βύσσωι δὲ γλαυκῆς κόκκος καταμίσγεται ἀκτῆς,
ὡς ᾿Ε. εἴρηκε.
PLUT. Quaest. nat. 39 cur aqua in summa parte alba,
in fundo vero nigra spectatur? an quod profunditas nigredinis mater est,
ut quae solis radios prius quam ad eam descendant, obtundat et labefactet?
superficies autem quoniam continuo a sole afficitur, candorem luminis
recipiat oportet. quod ipsum et Empedocles approbat:
et niger in fundo fluvii color exstat ab umbra,
atque cavernosis itidem spectatur in antris.
SIMPL. de caelo 529, 26 καὶ τὴν
αἰτίαν λέγων τοῦ τοὺς μὲν ἐν ἡμέραι τοὺς δὲ ἐν νυκτὶ κάλλιον ὁρᾶν
Κύπριδος, φησίν, ἐν παλάμηισιν ὅτε ξὺμ πρῶτ’ ἐφύοντο.
SIMPL. Phys. 300, 19 καὶ γὰρ λό-
γωι τινὶ ποιεῖ σάρκας καὶ ὀστοῦν καὶ τῶν ἄλλων ἕκαστον. λέγει γοῦν ἐν τῶι
πρώτωι τῶν Φυσικῶν· ‘ἡ … θεσπεσίηθεν’ τουτέστιν ἀπὸ τῶν θείων αἰτίων
καὶ μάλιστα τῆς Φιλίας ἤτοι ῾Αρμονίας· ταῖς γὰρ ταύτης κόλλαις ἁρμόζεται.
ARISTOT. de anima Α 5. 410a 1 οὐ γὰρ ὁπωσοῦν ἔχοντα τὰ στοιχεῖα τούτων ἕκα-
στον ἀλλὰ λόγωι τινὶ καὶ συνθέσει, καθάπερ φησὶ ᾿Ε. τὸ ὀστοῦν· ‘ἡ … γένοντο’.
Paraphrase bei Simpl. zu d. St. 68, 5 Hayd. ‘ἐπίηρος’ δέ, τουτέστιν ἐναρ-
μόνιος, εἴρηται ἡ γῆ ὡς κύβος κατὰ τὴν Πυθαγόρειον παράδοσιν· τὸν γὰρ κύβον
διὰ τὸ δώδεκα μὲν ἔχειν πλευρὰς ὀκτὼ δὲ γωνίας ἓξ δὲ ἐπίπεδα τὴν ἁρμονικὴν
ποιοῦντα ἀναλογίαν ἁρμονίαν ἐκάλουν. ‘χόανα’ δὲ καὶ παρὰ τῶι ποιητῆι, ἐν οἷς
ἡ τῶν μιγνυμένων γίνεται κρᾶσις, ἀγγεῖα· ‘φῦσαι δ’ ἐν χοάνοισιν ἐείκοσι πᾶσαι
ἐφύσων’ [S 470], ἃ καὶ ‘εὔστερνα’ ὡς πλατέα διὰ τὸ χωρητικὸν καλεῖ. μίγνυσι
δὲ πρὸς τὴν τῶν ὀστῶν γένεσιν τέσσαρα μὲν πυρὸς μέρη, διὰ τὸ ξηρὸν καὶ λευκὸν
χρῶμα ἴσως πλείστου λέγων αὐτὰ μετέχειν πυρός, δύο δὲ γῆς καὶ ἓν μὲν ἀέρος
ἓν δὲ ὕδατος, ἃ δὴ ἄμφω ‘νῆστιν αἴγλην’ προσαγορεύει, νῆστιν μὲν διὰ τὸ
ὑγρὸν ἀπὸ τοῦ νάειν καὶ ῥεῖν, αἴγλην δὲ ὡς διαφανῆ.
ἡ δὲ χθὼν ἐπίηρος ἐν εὐστέρνοις χοάνοισι
τὼ δύο τῶν ὀκτὼ μερέων λάχε Νήστιδος αἴγλης,
τέσσαρα δ’ ῾Ηφαίστοιο· τὰ δ’ ὀστέα λευκὰ γένοντο
῾Αρμονίης κόλληισιν ἀρηρότα θεσπεσίηθεν.
ARISTOT. de part. anim. Α 1 p. 640a 18 ἡ γὰρ γένεσις
ἕνεκα τῆς οὐσίας ἐστίν, ἀλλ’ οὐχ ἡ οὐσία ἕνεκα τῆς γενέσεως. διόπερ ᾿Εμπεδοκλῆς
οὐκ ὀρθῶς εἴρηκε λέγων ὑπάρχειν πολλὰ τοῖς ζώιοις διὰ τὸ συμβῆναι οὕτως ἐν τῆι
γενέσει οἷον καὶ τὴν ῥάχιν τοιαύτην ἔχειν ὅτι στραφέντος καταχθῆναι συνέβη.
SIMPL. Phys. 32, 3 καλεῖ δὲ τὸ μὲν
πῦρ καὶ ῞Ηφαιστον (B 96, 3) καὶ ἥλιον (21, 3 u. a.) καὶ φλόγα (85), τὸ δὲ ὕδωρ
ὄμβρον (73, 1 u. a.), τὸν δὲ ἀέρα αἰθέρα (100, 7 u. a.). λέγει οὖν πολλαχοῦ μὲν
ταῦτα καὶ ἐν τούτοις δὲ τοῖς ἔπεσιν ‘ἡ δὲ … σαρκός’ vgl. AET. v 22 [A 78
I 299, 5]. EBEND. 331, 3 καὶ τὰ μόρια τῶν ζώιων ἀπὸ τύχης γενέσθαι τὰ
πλεῖστά φησιν ὡς ὅταν λέγηι ‘ἡ δὲ … μάλιστα’.
ἡ δὲ χθὼν τούτοισιν ἴση συνέκυρσε μάλιστα,
῾Ηφαίστωι τ’ ὄμβρωι τε καὶ αἰθέρι παμφανόωντι,
Κύπριδος ὁρμισθεῖσα τελείοις ἐν λιμένεσσιν,
εἴτ’ ὀλίγον μείζων εἴτε πλεόνεσσιν (?) ἐλάσσων·
ἐκ τῶν αἷμά τε γέντο καὶ ἄλλης εἴδεα σαρκός.
THEOPHR. de sens. 9 [A 86 i 302, 11ff].
κώδων. σάρκινος ὄζος.
ARISTOT. de respir. 7 p. 473a 15 λέγει
δὲ περὶ ἀναπνοῆς καὶ ᾿Ε., οὐ μέντοι τίνος γ’ ἕνεκα οὐδὲ περὶ πάντων τῶν ζώιων
οὐδὲν ποιεῖ δῆλον εἴτε ἀναπνέουσιν εἴτε μή. καὶ περὶ τῆς διὰ τῶν μυκτήρων
ἀναπνοῆς λέγων (V. 4) οἴεται καὶ περὶ τῆς κυρίας λέγειν ἀναπνοῆς … 473b 1
γίνεσθαι δέ φησι τὴν ἀναπνοὴν καὶ ἐκπνοὴν διὰ τὸ φλέβας εἶναί τινας, ἐν αἷς ἔνεστι
μὲν αἷμα, οὐ μέντοι πλήρεις εἰσὶν αἵματος (V. 1), ἔχουσι δὲ πόρους εἰς τὸν ἔξω
ἀέρα, τῶν μὲν τοῦ σώματος μορίων ἐλάττους, τῶν δὲ τοῦ ἀέρος μείζους· διὸ τοῦ
αἵματος πεφυκότος κινεῖσθαι ἄνω καὶ κάτω, κάτω μὲν φερομένου εἰσρεῖν τὸν ἀέρα
καὶ γίνεσθαι ἀναπνοήν, ἄνω δ’ ἰόντος ἐκπίπτειν θύραζε καὶ γίνεσθαι τὴν ἐκπνοήν,
παρεικάζων τὸ συμβαῖνον ταῖς κλεψύδραις· ‘ὧδε … ὀπίσσω’.
ὧδε δ’ ἀναπνεῖ πάντα καὶ ἐκπνεῖ· πᾶσι λίφαιμοι
σαρκῶν σύριγγες πύματον κατὰ σῶμα τέτανται,
καί σφιν ἐπὶ στομίοις πυκιναῖς τέτρηνται ἄλοξιν
ῥινῶν ἔσχατα τέρθρα διαμπερές, ὥστε φόνον μέν
κεύθειν, αἰθέρι δ’ εὐπορίην διόδοισι τετμῆσθαι.
ἔνθεν ἔπειθ’ ὁπόταν μὲν ἀπαΐξηι τέρεν αἷμα,
αἰθὴρ παφλάζων καταΐσσεται οἴδματι μάργωι,
εὖτε δ’ ἀναθρώισκηι, πάλιν ἐκπνέει, ὥσπερ ὅταν παῖς
κλεψύδρηι παίζουσα διειπετέος χαλκοῖο—
εὖτε μὲν αὐλοῦ πορθμὸν ἐπ’ εὐειδεῖ χερὶ θεῖσα
εἰς ὕδατος βάπτηισι τέρεν δέμας ἀργυφέοιο,
οὐδεὶς ἄγγοσδ’ ὄμβρος ἐσέρχεται, ἀλλά μιν εἴργει
ἀέρος ὄγκος ἔσωθε πεσὼν ἐπὶ τρήματα πυκνά,
εἰσόκ’ ἀποστεγάσηι πυκινὸν ῥόον· αὐτὰρ ἔπειτα
πνεύματος ἐλλείποντος ἐσέρχεται αἴσιμον ὕδωρ.
ὣς δ’ αὔτως, ὅθ’ ὕδωρ μὲν ἔχηι κατὰ βένθεα χαλκοῦ
πορθμοῦ χωσθέντος βροτέωι χροῒ ἠδὲ πόροιο, —
αἰθὴρ δ’ ἐκτὸς ἔσω λελιημένος ὄμβρον ἐρύκει,
ἀμφὶ πύλας ἠθμοῖο δυσηχέος ἄκρα κρατύνων,
εἰσόκε χειρὶ μεθῆι, τότε δ’ αὖ πάλιν, ἔμπαλιν ἢ πρίν,
πνεύματος ἐμπίπτοντος ὑπεκθέει αἴσιμον ὕδωρ.
ὣς δ’ αὔτως τέρεν αἷμα κλαδασσόμενον διὰ γυίων
ὁππότε μὲν παλίνορσον ἀπαΐξειε μυχόνδε,
αἰθέρος εὐθὺς ῥεῦμα κατέρχεται οἴδματι θῦον,
εὖτε δ’ ἀναθρώισκηι, πάλιν ἐκπνέει ἶσον ὀπίσσω.
PLUT. de curios. 11 p. 520 E καὶ καθά-
περ οἱ κυνηγοὶ τοὺς σκύλακας οὐκ ἐῶσιν ἐκτρέπεσθαι καὶ διώκειν πᾶσαν ὀδμήν,
ἀλλὰ τοῖς ῥυτῆρσιν ἕλκουσι καὶ ἀνακρούουσι καθαρὸν αὐτῶν φυλάττοντες καὶ
ἄκρατον τὸ αἰσθητήριον ἐπὶ τὸ οἰκεῖον ἔργον, ἵν’ εὐτονώτερον ἐμφύηται τοῖς ἴχνεσι
‘τέρματα … ἐρευνῶν’, οὕτω κτλ. DERS. Quaest. nat. 23 p. 917 E πότερον αἱ
κύνες, ὥς φησιν ὁ ᾿Ε., ‘κέμματα [!] … ἐρευνῶσαι’ τὰς ἀπορροὰς ἀναλαμβάνου-
σιν, ἃς ἐναπολείπει τὰ θηρία τῆι ὕληι, ταύτας δὲ τοῦ ἔαρος ἐξαμαυροῦσι
καὶ συγχέουσιν αἱ πλεῖσται τῶν φυτῶν καὶ τῶν ὑλημάτων ὀσμαί κτλ. ALEX. q. f.
problem. III 102 (p. 22, 7 Usen., zur Aporie διὰ τί αἱ κύνες οὐκ ὀσφραίνουσι
τῶν ἰχνῶν, ὅταν ἀποθάνηι δασύπους) ζῶντος μὲν οὖν διὰ τὸ συνεχῆ εἶναι τὴν
ὀσμὴν ἀπὸ τοῦ θηρίου αἰσθάνονται, τεθνεῶτος δὲ πέπαυται ῥέουσα· οὐ γὰρ κατα-
λείπει, ὥσπερ ᾿Ε., ὡς ‘ἀπέλειπε … περιποία [!]’, οὐχ οἷόν τε γὰρ διασπᾶσθαι
τὴν ὀσμὴν οὐδὲ τὴν χρόαν, ἀλλ’ ὅταν ἀποθάνηι κἀκεῖνα
καὶ αὐτὴ ἔφθαρται. ANON. IN PLAT. Theaet. 70, 48 ᾿Ε. ἀπορροὰς
ἀπολείπει καί φησιν, ὅτι ἀνιχνεύουσι οἱ κύνες ‘κέρματ<α θηρείων> μελέων’.
<ἀδύνατον δὲ> τοῦτό γ’ ὅτ<αν ἦι ἀπο>θνήσκον<τα τὰ ζῶια>.
κέρματα θηρείων μελέων μυκτῆρσιν ἐρευνῶν,
<ζώονθ’> ὅσσ’ (?) ἀπέλειπε ποδῶν ἁπαλῆι περὶ ποίηι …
THEOPHR. de sens. 31 A 86 (I 305, 8)
ὧδε μὲν οὖν πνοιῆς τε λελόγχασι πάντα καὶ ὀσμῶν.
SIMPL. Phys. 331, 10 καὶ πολλὰ
ἄν τις εὕροι ἐκ τῶν ᾿Εμπεδοκλέους Φυσικῶν τοιαῦτα παραθέσθαι ὥσπερ καὶ
τοῦτο·
τῆιδε μὲν οὖν ἰότητι Τύχης πεφρόνηκεν ἅπαντα.
SIMPL. Phys. 331, 13 καὶ μετ’ ὀλίγον·
καὶ καθ’ ὅσον μὲν ἀραιότατα ξυνέκυρσε πεσόντα …
PORPHYR. de Styge ap. Stob. Ecl.
I 49, 53 p. 424, 14 W. ᾿Ε. τε οὕτω φαίνεται ὡς ὀργάνου πρὸς σύνεσιν τοῦ αἵματος
ὄντος λέγειν ‘αἵματος … νόημα’.
αἵματος ἐν πελάγεσσι τεθραμμένη ἀντιθορόντος,
τῆι τε νόημα μάλιστα κικλήσκεται ἀνθρώποισιν·
αἷμα γὰρ ἀνθρώποις περικάρδιόν ἐστι νόημα.
ARISTOT. de anima Γ 4. 427a 21 οἵ γε ἀρχαῖοι τὸ
φρονεῖν καὶ τὸ αἰσθάνεσθαι ταὐτὸν εἶναί φασιν, ὥσπερ καὶ ᾿Ε. εἴρηκε ‘πρὸς …
ἀνθρώποισιν’ καὶ ἐν ἄλλοις ‘ὅθεν … παρίσταται’ [B 108]. Metaph. Γ 5.
1009b 17 ᾿Ε. μεταβάλλοντας τὴν ἕξιν μεταβάλλειν φησὶ τὴν φρόνησιν ‘πρὸς …
ἀνθρώποισιν’. καὶ ἐν ἑτέροις δὲ λέγει ὅτι ‘ὅσσον … παρίστατο’ [B 108].
πρὸς παρεὸν γὰρ μῆτις ἀέξεται ἀνθρώποισιν.
THEOPHR. de sensu 10 [A 86 I 302, 22]
ἐκ τούτων <γὰρ> πάντα πεπήγασιν ἁρμοσθέντα
καὶ τούτοις φρονέουσι καὶ ἥδοντ’ ἠδ’ ἀνιῶνται.
ARISTOT. Metaph. Γ 5. 1009b 18
καὶ ἐν ἑτέροις δὲ λέγει ὅτι ‘ὅσσον … παρίστατο’. de anima Γ 3. 427 a 24
καὶ ἐν ἄλλοις ‘ὅθεν σφίσιν … παρίσταται’. PHILOP. Z. d.
St. 486, 13 ὁ γὰρ ᾿Ε. τὰς διαφορὰς τῶν ὀνειράτων λέγων φησὶν ὅτι ἐκ τῶν
καθ’ ἡμέραν ἐνεργημάτων αἱ νυκτεριναὶ γίνονται φαντασίαι· ταύτην δὲ τὴν φαν-
τασίαν φρόνησιν καλεῖ ἐν οἷς φησιν ‘ὅθεν … παρίσταται’.
SIMPL. z. d. St. 202, 30 καὶ τὸ φρονεῖν ἐν τοῖς ὀνείροις ἀλλοῖα παρίστα-
ται κτλ. (Herod. VII 16, 2. Hipp. de morbo sacro 17).
ὅσσον <γ’> ἀλλοῖοι μετέφυν, τόσον ἄρ σφισιν αἰεί
καὶ τὸ φρονεῖν ἀλλοῖα παρίσταται …
ARISTOT. de anima Α 2. 404b 8
ὅσοι δ’ ἐπὶ τὸ γινώσκειν καὶ τὸ αἰσθάνεσθαι τῶν ὄντων [sc. ἀπέβλεψαν], οὗτοι
δὲ λέγουσι τὴν ψυχὴν τὰς ἀρχάς, οἱ μὲν πλείους ποιοῦντες οἱ δὲ μίαν ταύτην,
ὥσπερ ᾿Ε. μὲν ἐκ τῶν στοιχείων πάντων, εἶναι δὲ καὶ ἕκαστον ψυχὴν τούτων λέγων
οὕτω· ‘γαίηι … λυγρῶι’. Metaph. Β 4. 1000b 5 ἡ δὲ γνῶσις τοῦ ὁμοίου
τῶι ὁμοίωι· ‘γαίηι μὲν γάρ, φησί, γαῖαν … λυγρῶι’.
γαίηι μὲν γὰρ γαῖαν ὀπώπαμεν, ὕδατι δ’ ὕδωρ,
αἰθέρι δ’ αἰθέρα δῖον, ἀτὰρ πυρὶ πῦρ ἀίδηλον,
στοργὴν δὲ στοργῆι, νεῖκος δέ τε νείκεϊ λυγρῶι.
PAP. OXYRH. 1609 XIII 94 δοκῆι
δὲ ἐκεῖ φαίνεσθαι· οὐ γὰρ ἐπ’ ἐκείνου τοῦ κατόπτρου ὁρᾶται, ἀλλ’ ἡ ἀνάκλασις
ἐπὶ τὸν ὁρῶντα. περὶ μὲν οὖν τούτων ἐν τοῖς εἰς τὸν Τίμαιον εἴρηται. οὐ δεῖ δὲ
εἴδωλον τοιοῦτον ἀκούειν οἷον τὸ κατὰ Δημόκριτον ἢ ᾿Επίκουρον ἢ ὡς ᾿Εμπεδοκλῆς
ἀπορροὰς φαίη ἂν ἀπιέναι ἀπὸ ἑκάστου τῶν κατοπτριζομένων καὶ τ<οῖς> <ὄμ-
μασιν ὥσ>περ ἐούσας <εἰκόνας ἐναρμόζεσθαι>.
HIPPOL. Ref. VII 29 (p. 214 W.) τοιαύτη τις ἡ
κατὰ τὸν ᾿Εμπεδοκλέα ἡμῖν ἡ τοῦ κόσμου γένεσις καὶ φθορὰ καὶ σύστασις ἐξ ἀγαθοῦ
καὶ κακοῦ συνεστῶσα φιλοσοφεῖται. εἶναι δέ φησι καὶ νοητὴν τρίτην τινὰ δύναμιν,
ἣν καὶ ἐκ τούτων ἐπινοεῖσθαι δύνασθαι, λέγων ὧδέ πως· ‘εἰ γὰρ … αἶσαν’.
… 30 (p. 216) τοὺς ᾿Εμπεδοκλέους λανθάνεις διδάσκων κα-
θαρμούς … λύεις τοὺς ὑπὸ τοῦ θεοῦ συνηρμοσμένους γάμους τοῖς ᾿Εμπεδοκλέους
ἀκολουθῶν δόγμασιν, ἵνα σοι φυλαχθῆι τὸ τῆς φιλίας ἔργον ἓν ἀδιαίρετον. διαιρεῖ
γὰρ ὁ γάμος κατὰ ᾿Εμπεδοκλέα τὸ ἓν καὶ ποιεῖ πολλά, καθὼς ἀπεδείξαμεν.
ebenda VI 12 (p. 138) πάντα γάρ, φησίν, ἐνόμιζε
τὰ μέρη τοῦ πυρὸς τὰ <ὁρατὰ καὶ τὰ> ἀόρατα φρόνησιν ἔχειν
καὶ γνώμην ἴσην (statt νώματος αἶσαν). SEXT. adv. math. VIII 286 ᾿Ε. ἔτι
παραδοξότερον πάντα ἠξίου λογικὰ τυγχάνειν καὶ οὐ ζῶια μόνον ἀλλὰ καὶ
φυτὰ ῥητῶς γράφων ‘πάντα … αἶσαν’.
εἰ γάρ κέν σφ’ ἀδινῆισιν ὑπὸ πραπίδεσσιν ἐρείσας
εὐμενέως καθαρῆισιν ἐποπτεύσηις μελέτηισιν,
ταῦτά τέ σοι μάλα πάντα δι’ αἰῶνος παρέσονται,
ἄλλα τε πόλλ’ ἀπὸ τῶνδ’ ἐκτήσεαι· αὐτὰ γὰρ αὔξει
ταῦτ’ εἰς ἦθος ἕκαστον, ὅπη φύσις ἐστὶν ἑκάστωι.
εἰ δὲ σύ γ’ ἀλλοίων ἐπορέξεαι, οἷα κατ’ ἄνδρας
μυρία δειλὰ πέλονται ἅ τ’ ἀμβλύνουσι μερίμνας,
ἦ σ’ ἄφαρ ἐκλείψουσι περιπλομένοιο χρόνοιο
σφῶν αὐτῶν ποθέοντα φίλην ἐπὶ γένναν ἱκέσθαι·
πάντα γὰρ ἴσθι φρόνησιν ἔχειν καὶ νώματος αἶσαν.
DIOG. VIII 59 aus Satyros (αὐτὸν
[᾿Εμπεδοκλέα] ἐπαγγέλλεσθαι …) CLEM. Strom.
VI 3o [II 445, 16 St. s. A 14 I 284, 18]
φάρμακα δ’ ὅσσα γεγᾶσι κακῶν καὶ γήραος ἄλκαρ
πεύσηι, ἐπεὶ μούνωι σοὶ ἐγὼ κρανέω τάδε πάντα.
παύσεις δ’ ἀκαμάτων ἀνέμων μένος οἵ τ’ ἐπὶ γαῖαν
ὀρνύμενοι πνοιαῖσι καταφθινύθουσιν ἀρούρας·
καὶ πάλιν, ἢν ἐθέληισθα, παλίντιτα πνεύματ(α) ἐπάξεις·
θήσεις δ’ ἐξ ὄμβροιο κελαινοῦ καίριον αὐχμόν
ἀνθρώποις, θήσεις δὲ καὶ ἐξ αὐχμοῖο θερείου
ῥεύματα δενδρεόθρεπτα, τά τ’ αἰθέρι ναιήσονται(?),
ἄξεις δ’ ἐξ ᾿Αίδαο καταφθιμένου μένος ἀνδρός,
ΚΑΘΑΡΜΟΙ
DIOG. VIII 62 (A 1 I 279, 7)
ebd. 54 (A 1 I 277, 28) ὅτι δ’ ἦν ᾿Ακραγαντῖνος ἐκ Σικελίας αὐτὸς ἐναρχό-
μενος τῶν Καθαρμῶν φησιν ‘ὦ φίλοι … πόλεως’. [DIODOR. XIII 83]
CLEM. Strom. VI 30 (II 445, 19 St.) παρακολουθεῖν
τε αὑτῶι ἔλεγεν τοὺς μὲν μαντοσυνῶν κεχρημένους, τοὺς δ’ ἐπὶ νοῦσον
σιδηρὸν δὴ χαλεποῖσι πεπαρμένους.
ὦ φίλοι, οἳ μέγα ἄστυ κατὰ ξανθοῦ ᾿Ακράγαντος
ναίετ’ ἀν’ ἄκρα πόλεος, ἀγαθῶν μελεδήμονες ἔργων,
ξείνων αἰδοῖοι λιμένες, κακότητος ἄπειροι,
χαίρετ’· ἐγὼ δ’ ὑμῖν θεὸς ἄμβροτος, οὐκέτι θνητός
πωλεῦμαι μετὰ πᾶσι τετιμένος, ὥσπερ ἔοικα,
ταινίαις τε περίστεπτος στέφεσίν τε θαλείοις.
τοῖσιν † ἅμ’ † ἂν ἵκωμαι ἄστεα τηλεθάοντα,
ἀνδράσιν ἠδὲ γυναιξί, σεβίζομαι· οἱ δ’ ἅμ’ ἕπονται
μυρίοι ἐξερέοντες, ὅπηι πρὸς κέρδος ἀταρπός,
οἱ μὲν μαντοσυνέων κεχρημένοι, οἱ δ’ ἐπὶ νούσων
παντοίων ἐπύθοντο κλυεῖν εὐηκέα βάξιν,
δηρὸν δὴ χαλεπῆισι πεπαρμένοι <ἀμφ’ ὀδύνηισιν>.
SEXT. adv. math. I 302
ἀλλὰ τί τοῖσδ’ ἐπίκειμ’ ὡσεὶ μέγα χρῆμά τι πράσσων,
εἰ θνητῶν περίειμι πολυφθερέων ἀνθρώπων;
CLEM. Strom. V 9 [II 331, 14 St.]
ὦ φίλοι, οἶδα μὲν οὕνεκ’ ἀληθείη πάρα μύθοις,
οὓς ἐγὼ ἐξερέω· μάλα δ’ ἀργαλέη γε τέτυκται
ἀνδράσι καὶ δύσζηλος ἐπὶ φρένα πίστιος ὁρμή.
HIPPOL.
Ref. VII 29 (p. 212 W.) καὶ τοῦτό ἐστιν ὃ λέγει περὶ τῆς ἑαυτοῦ γεννήσεως
ὁ ᾿Ε. ‘τῶν … ἀλήτης’ (13), τουτέστι θεὸν καλῶν τὸ ἓν καὶ τὴν ἐκείνου ἑνότητα,
ἐν ὧι ἦν πρὶν ὑπὸ τοῦ Νείκους ἀποσπασθῆναι καὶ γενέσθαι ἐν τοῖς πολλοῖς τούτοις
τοῖς κατὰ τὴν τοῦ Νείκους διακόσμησιν· ‘Νείκεϊ’, γάρ φησι, <‘μαινομένωι πί-
συνος’, νεῖκος> μαινόμενον καὶ τεταραγμένον καὶ ἄστατον τὸν δημιουργὸν τοῦδε
τοῦ κόσμου ὁ ᾿Ε. ἀποκαλῶν. αὕτη γάρ ἐστιν ἡ καταδίκη καὶ ἀνάγκη τῶν ψυχῶν,
ὧν ἀποσπᾶι τὸ Νεῖκος ἀπὸ τοῦ ἑνὸς καὶ δημιουργεῖ καὶ ἐργάζεται, λέγων τοιοῦτόν
τινα τρόπον· ‘ὃς καὶ ἐπίορκον … βίοιο’ (4. 5), δαίμονας τὰς ψυχὰς λέγων
μακραίωνας (so!), ὅτι εἰσὶν ἀθάνατοι καὶ μακροὺς ζῶσιν αἰῶνας· ‘τρὶς … ἀλάλη-
σθαι’ (6), μάκαρας καλῶν τοὺς συνηγμένους ὑπὸ τῆς Φιλίας ἀπὸ τῶν πολλῶν εἰς τὴν
ἑνότητα τοῦ κόσμου τοῦ νοητοῦ. τούτους οὖν φησιν ἀλάλησθαι καὶ ‘φυομένους …
κελεύθους’ (7. 8). ἀργαλέας κελεύθους φησὶν εἶναι τῶν ψυχῶν τὰς εἰς τὰ σώ-
ματα μεταβολὰς καὶ μετακοσμήσεις. τοῦτ’ ἔστιν ὃ λέγει ‘ἀργαλέας … κελεύ-
θους’ (8). μεταλλάσσουσι γὰρ αἱ ψυχαὶ σῶμα ἐκ σώματος, ὑπὸ τοῦ Νείκους
μεταβαλλόμεναι καὶ κολαζόμεναι, καὶ οὐκ ἐώμεναι μένειν εἰς τὸ ἕν. ἀλλὰ κολάζεσθαι
ἐν πάσαις κολάσεσιν ὑπὸ τοῦ Νείκους τὰς ψυχὰς μεταβαλλομένας σῶμα ἐκ
σώματος· αἰθέριόν γε, φησί, μένος … πάντες (9—12). αὕτη ἐστὶν ἡ κόλασις
ἣν κολάζει ὁ δημιουργός, καθάπερ χαλκεύς τις μετακοσμῶν σίδηρον καὶ ἐκ πυρὸς εἰς
ὕδωρ μεταβάπτων· πῦρ γάρ ἐστιν ὁ αἰθήρ, ὅθεν εἰς πόντον μεταβάλλει τὰς ψυχὰς
ὁ δημιουργός, χθὼν δὲ ἡ γῆ, ὅθεν φησίν ‘ἐξ ὕδατος εἰς γῆν, ἐκ γῆς δὲ εἰς τὸν ἀέρα’.
τουτέστιν ὃ λέγει ‘γαῖα δ’ ἐς αὐγὰς ἠελίου … πάντες’ (10—12). μισουμένας
οὖν τὰς ψυχὰς … συνάγει ἡ Φιλία, ἀγαθή τις οὖσα καὶ κατοικτείρουσα τὸν στεναγ-
μὸν αὐτῶν καὶ τὴν ἄτακτον καὶ πονηρὰν τοῦ Νείκους τοῦ μαινομένου κατα-
σκευήν … διὰ τὴν τοιαύτην οὖν τοῦ ὀλεθρίου Νείκους διακόσμησιν τοῦδε τοῦ
μεμερισμένου κόσμου πάντων ἐμψύχων ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς τοὺς ἑαυτοῦ μαθητὰς ἀπέ-
χεσθαι παρακαλεῖ· εἶναι γάρ φησι τὰ σώματα τῶν ζώιων τὰ ἐσθιόμενα ψυχῶν
κεκολασμένων οἰκητήρια. καὶ ἐγκρατεῖς εἶναι τοὺς τῶν τοιούτων λόγων ἀκροωμέ-
νους τῆς πρὸς γυναῖκα ὁμιλίας διδάσκει, ἵνα μὴ συνεργάζωνται καὶ συνεπιλαμ-
βάνωνται τῶν ἔργων, ὧν δημιουργεῖ τὸ Νεῖκος, τὸ τῆς Φιλίας ἔργον λῦον ἀεὶ καὶ
διασπῶν· τοῦτον εἶναί φησιν ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς νόμον μέγιστον τῆς τοῦ παντὸς διοι-
κήσεως λέγων ὧδέ πως· ‘ἔστιν … ὅρκοις’ (1. 2), ἀνάγκην καλῶν τὴν ἐξ ἑνὸς
εἰς πολλὰ κατὰ τὸ Νεῖκος καὶ ἐκ πολλῶν εἰς ἓν κατὰ τὴν Φιλίαν μεταβολήν. θεοὺς
δέ, ὡς ἔφην, τέσσαρας μὲν θνητούς, πῦρ ὕδωρ γῆν ἀέρα, δύο δὲ ἀθανάτους, ἀγεννή-
τους, πολεμίους ἑαυτοῖς διὰ παντός, τὸ Νεῖκος καὶ τὴν Φιλίαν.
PLUT. de exil. 17 p. 607 C ὁ δ’ ᾿Ε. ἐν ἀρχῆι τῆς φιλοσοφίας προαναφωνήσας
‘ἔστιν … ἀλήτης’ οὐχ <ὅπως> ἑαυτόν, ἀλλ’ ἀφ’ ἑαυτοῦ πάντας ἀποδείκνυσι
μετανάστας ἐνταῦθα καὶ ξένους καὶ φυγάδας ἡμᾶς ὄντας … φεύγει [sc. ἡ ψυχή]
καὶ πλανᾶται θείοις ἐλαυνομένη δόγμασι καὶ νόμοις. PLUT. de Isid. 361 c
᾿Ε. δὲ καὶ δίκας φησὶ διδόναι τοὺς δαίμονας ὧν ἂν ἐξαμάρτωσι καὶ πλημμελήσωσιν
‘αἰθέριον … πάντες’, ἄχρι οὗ κολασθέντες οὕτω καὶ καθαρθέντες αὖθις τὴν
κατὰ φύσιν χώραν καὶ τάξιν ἀπολάβωσι. PLOTIN. Enn. IV 8. 1
᾿Ε. τε εἰπὼν ἁμαρτανούσαις νόμον εἶναι ταῖς ψυχαῖς πεσεῖν ἐνταῦθα καὶ αὐτὸς
‘φυγὰς θεόθεν’ γενόμενος ἥκειν πίσυνος μαινομένωι Νείκει τοσοῦτον
παρεγύμνου ὅσον καὶ Πυθαγόρας οἶμαι καὶ οἱ ἀπ’ ἐκείνου ἠινίττοντο περί τε τούτου
περί τε πολλῶν ἄλλων.
ἔστιν ᾿Ανάγκης χρῆμα, θεῶν ψήφισμα παλαιόν,
ἀίδιον, πλατέεσσι κατεσφρηγισμένον ὅρκοις·
εὖτέ τις ἀμπλακίηισι φόνωι φίλα γυῖα μιήνηι,
<νείκεΐ θ’> ὅς κ(ε) ἐπίορκον ἁμαρτήσας ἐπομόσσηι,
δαίμονες οἵτε μακραίωνος λελάχασι βίοιο,
τρίς μιν μυρίας ὧρας ἀπὸ μακάρων ἀλάλησθαι,
φυομένους παντοῖα διὰ χρόνου εἴδεα θνητῶν
ἀργαλέας βιότοιο μεταλλάσσοντα κελεύθους.
αἰθέριον μὲν γάρ σφε μένος πόντονδε διώκει,
πόντος δ’ ἐς χθονὸς οὖδας ἀπέπτυσε, γαῖα δ’ ἐς αὐγὰς
ἠελίου φαέθοντος, ὁ δ’ αἰθέρος ἔμβαλε δίναις·
ἄλλος δ’ ἐξ ἄλλου δέχεται, στυγέουσι δὲ πάντες.
τῶν καὶ ἐγὼ νῦν εἰμι, φυγὰς θεόθεν καὶ ἀλήτης,
νείκεϊ μαινομένωι πίσυνος.
PLUT. Quaest. conv. IX 5 p. 745 c ὁ δὲ Πλάτων
[Rep. X 617 B] ἄτοπος, ταῖς μὲν ἀιδίοις καὶ θείοις περιφοραῖς ἀντὶ τῶν Μουσῶν
τὰς Σειρῆνας ἐνιδρύων οὐ πάνυ φιλανθρώπους οὐδὲ χρηστοὺς δαίμονας, τὰς δὲ
Μούσας ἢ παραλείπων παντάπασιν ἢ τοῖς τῶν Μοιρῶν ὀνόμασι προσαγορεύων
καὶ καλῶν θυγατέρας ᾿Ανάγκης. ἄμουσον γὰρ ᾿Ανάγκη, μουσικὸν δὲ ἡ Πειθώ, καὶ
Μούσαις †φιλοδαμοῦσα πολὺ μᾶλλον οἶμαι τῆς ᾿Εμπεδοκλέους Χάριτος
στυγέει δύστλητον ᾿Ανάγκην.
DIOG. VIII 77. HIPPOL.
Ref. I 3 [A 31 I 289, 4]
ἤδη γάρ ποτ’ ἐγὼ γενόμην κοῦρός τε κόρη τε
θάμνος τ’ οἰωνός τε καὶ ἔξαλος ἔλλοπος ἰχθύς.
CLEM. Strom. III 14 [II 201, 25 St.] δῆλος δὲ
αὐτῶι [Heraklit, 22 B 20] συμφερόμενος καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς λέγων ‘κλαῦσά τε …
χῶρον’ vgl. SEXT. adv. math. XI 96 ἀλλ’ εἰώθασί τινες τῶν ἀπὸ τῆς ᾿Επικούρου
αἱρέσεως … λέγειν ὅτι φυσικῶς καὶ ἀδιδάκτως τὸ ζῶιον φεύγει
μὲν τὴν ἀλγηδόνα, διώκει δὲ τὴν ἡδονήν· γεννηθὲν γοῦν καὶ μηδέπω τοῖς κατὰ
δόξαν δουλεῦον ἅμα τῶι ῥαπισθῆναι ἀσυνήθει ἀέρος ψύξει ἔκλαυσέ τε καὶ
ἐκώκυσεν
κλαῦσά τε καὶ κώκυσα ἰδὼν ἀσυνήθεα χῶρον.
CLEM. Strom. IV 12 [II 254, 8 St.] παι-
δεύων δὲ οἶμαι καὶ ἐλέγχων ‘ἐξ οἵης … ὄλβου’, ὥς φησιν ᾿Ε., ὧδε λιπὼν μετὰ
θνητῶν ἀναστρέφεται. PLUT. de exil. 17 p. 607 D εἶθ’
ὥσπερ ἐν νήσωι σάλον ἐχούσηι πολύν, καθάπερ φησὶν ὁ Πλάτων (Phaedr. 250 c),
‘ὀστρέου τρόπον’ ἐνδεδεμένη τῶι σώματι διὰ τὸ μὴ ἀναφέρειν μηδὲ μνημονεύειν
‘ἐξ οἵης … ὄλβου’ μεθέστηκεν … οὐρανοῦ καὶ σελήνης γῆν ἀμειψαμένη [sc. ἡ
ψυχή] καὶ τὸν ἐπὶ γῆς βίον, ἂν μικρὸν ἐνταῦθα τόπον ἐκ τόπου παραλλάξηι, δυσα-
νασχετεῖ καὶ ξενοπαθεῖ.
ἐξ οἵης τιμῆς τε καὶ ὅσσου μήκεος ὄλβου …
PORPHYR. de antro nymph. 8 p. 61, 19 Nauck
παρά τε γὰρ ᾿Εμπεδοκλεῖ αἱ ψυχοπομποὶ δυνάμεις λέγουσιν
ἠλύθομεν τόδ’ ὑπ’ ἄντρον ὑπόστεγον …
HIEROCL. ad c. aur. 24 [Stob.
Ecl. ed. Gaisf. II 143, 1] ἄνεισι δὲ καὶ τὴν ἀρχαίαν ἕξιν ἀπολαμβάνει, εἰ φύγοι
τὰ περὶ γῆν καὶ τὸν ‘ἀτερπέα χῶρον’ ὡς ὁ αὐτὸς λέγει, ‘ἔνθα … Κηρῶν’,
εἰς ὃν οἱ ἐμπεσόντες ‘῎Ατης … ἠλάσκουσι’· ἡ δὲ ἔφεσις τοῦ φεύγοντος τὸν τῆς
῎Ατης λειμῶνα πρὸς τὸν τῆς ᾿Αληθείας ἐπείγεται λειμῶνα [31 C 1], ὃν
ἀπολιπὼν τῆι ὁρμῆι τῆς πτερορρυήσεως εἰς γήινον ἔρχεται σῶμα ὀλβίου αἰῶνος
ἀμερθείς [31 B 158].
SYNES. de provid. 1 (66, 1213A Mign.) κεῖται
δὲ Θέμιδι νόμος ἀγορεύων ψυχαῖς, ἥτις ἂν ὁμιλήσασα τῆι τῶν ὄντων ἐσχατιᾶι
τηρήσηι τὴν φύσιν καὶ ἀμόλυντος διαγένηται, ταύτην δὴ τὴν αὐτὴν ὁδὸν αὖθις
ἀναρρυῆναι καὶ εἰς τὴν οἰκείαν ἀναχυθῆναι πηγήν, ὥσπερ γε καὶ τὰς ἐκ τῆς
ἑτέρας μερίδος τρόπον τινὰ ἐξορμησαμένας φύσεως ἀνάγκη ἐς τοὺς συγγενεῖς
αὐλισθῆναι κευθμῶνας ‘ἔνθα … ἠλάσκουσιν’.
………. ἀτερπέα χῶρον,
ἔνθα Φόνος τε Κότος τε καὶ ἄλλων ἔθνεα Κηρῶν
αὐχμηραί τε Νόσοι καὶ Σήψιες ἔργα τε ῥευστά
῎Ατης ἀν λειμῶνα κατὰ σκότος ἠλάσκουσιν.
PLUT. de tranq. an. 15 p. 474 B ἀλλὰ
μᾶλλον, ὡς ᾿Ε., διτταί τινες ἕκαστον ἡμῶν γινόμενον παραλαμβάνουσι καὶ κατάρ-
χονται μοῖραι καὶ δαίμονες ‘ἔνθ’ … ᾿Ασάφεια’, ὥστε τούτων
ἑκάστου σπέρματα τῶν παθῶν ἀνακεκραμένα δεδεγμένης ἡμῶν τῆς γενέσεως καὶ
διὰ τοῦτο πολλὴν ἀνωμαλίαν ἐχούσης εὔχεται μὲν ὁ νοῦν ἔχων τὰ βελτίονα, προσ-
δοκᾶι δὲ καὶ θάτερα, χρῆται δ’ ἀμφοτέροις τὸ ἄγαν ἀφαιρῶν.
ἔνθ’ ἦσαν Χθονίη τε καὶ ῾Ηλιόπη ταναῶπις,
Δῆρίς θ’ αἱματόεσσα καὶ ῾Αρμονίη θεμερῶπις,
Καλλιστώ τ’ Αἰσχρή τε, Θόωσά τε Δηναίη τε,
Νημερτής τ’ ἐρόεσσα μελάγκουρός τ’ ᾿Ασάφεια.
CORNUTUS Epidrom. 17 οὗτοι
δ’ ἂν εἶεν διαφοραὶ τῶν ὄντων· ὡς γὰρ ᾿Ε. φυσικῶς ἐξαριθμεῖται ‘Φυσώ …
Μεγιστώ’ καὶ Φορύην καὶ Σοφήν τε καὶ ᾿Ομφαίην καὶ πολλὰς ἄλλας, τὴν
εἰρημένην ποικιλίαν τῶν ὄντων αἰνιττόμενος, οὕτως ὑπὸ τῶν παλαιῶν ᾿Ιαπετὸς
μὲν ὠνομάσθη ὁ λόγος καθ’ ὃν φωνητικὰ <τὰ> ζῶια ἐγένετο καὶ τὸ ὅλον ψόφος
ἀπετελέσθη, ἰαφετός τις ὢν (ἰὰ γάρ ἐστιν ἡ φωνή), Κοῖος δὲ κτλ.
Φυσώ τε Φθιμένη τε, καὶ Εὐναίη καὶ ῎Εγερσις,
Κινώ τ’ ᾿Αστεμφής τε, πολυστέφανός τε Μεγιστώ
καὶ Φορύη, Σωπή τε καὶ ᾿Ομφαίη …
CLEM. Strom. III 14 [II 202, 1 St.]
(nach B 125) καὶ πάλιν ‘ὦ πόποι … ἐγένεσθε’. TIMON fr. 10 Diels σχέτλιοι
ἄνθρωποι, κάκ’ ἐλέγχεα, γαστέρες οἷον ‘τοίων … πέπλασθε’.
ὢ πόποι, ὢ δειλὸν θνητῶν γένος, ὢ δυσάνολβον,
τοίων ἔκ τ’ ἐρίδων ἔκ τε στοναχῶν ἐγένεσθε.
CLEM. Strom. III 14 [II 201, 29 St.]
ἐκ μὲν γὰρ ζωῶν ἐτίθει νεκρὰ εἴδε’ ἀμείβων,
<ἐκ δὲ νεκρῶν ζώοντα>.
PLUT. de esu carn. 2. 3 p. 998 c
ἀλλάσσει δὲ ἡ φύσις ἅπαντα καὶ μετοικίζει ‘σαρκῶν … χιτῶνι’
PORPHYR. ap. Stob. Ecl. I 49, 60 [I 446, 7 W.] αὐτῆς γὰρ τῆς
μετακοσμήσεως εἱμαρμένη καὶ φύσις ὑπὸ ᾿Εμπεδοκλέους δαίμων ἀνηγόρευται
‘σαρκῶν … χιτῶνι’ καὶ μεταμπίσχουσα τὰς ψυχάς.
σαρκῶν ἀλλογνῶτι περιστέλλουσα χιτῶνι.
AEL. N. H. XII 7 λέγει δὲ καὶ ᾿Ε.
τὴν ἀρίστην εἶναι μετοίκησιν τὴν τοῦ ἀνθρώπου, εἰ μὲν ἐς ζῶιον ἡ λῆξις αὐτὸν
μεταγάγοι, λέοντα γίνεσθαι· εἰ δὲ ἐς φυτόν, δάφνην. ἃ δὲ ᾿Ε. λέγει ταῦτά ἐστιν
‘ἐν … ἠυκόμοισιν’.
ἐν θήρεσσι λέοντες ὀρειλεχέες χαμαιεῦναι
γίγνονται, δάφναι δ’ ἐνὶ δένδρεσιν ἠυκόμοισιν.
PORPHYR. de abst. II 20
τὰ μὲν ἀρχαῖα τῶν ἱερῶν νηφάλια παρὰ πολλοῖς ἦν· νηφάλια
δ’ ἐστὶν τὰ ὑδρόσπονδα, τὰ δὲ μετὰ ταῦτα μελίσπονδα· τοῦτον γὰρ ἕτοιμον παρὰ
μελιττῶν πρῶτον ἐλάβομεν τὸν ὑγρὸν καρπόν· εἶτ’ ἐλαιόσπονδα. τέλος δ’ ἐπὶ
πᾶσιν τὰ ὕστερον γεγονότα οἰνόσπονδα … 21 μαρτυρεῖται δὲ ταῦτα οὐ μόνον
ὑπὸ τῶν [ἐν] κύρβεων [στηλῶν], αἳ τῶν Κρήτηθέν εἰσι Κορυβαντικῶν ἱερῶν οἷον
ἀντίγραφ’ ἄττα πρὸς ἀλήθειαν, ἀλλὰ καὶ παρ’ ᾿Εμπεδοκλέους, ὃς περὶ τῆς θεογονίας
διεξιὼν καὶ περὶ τῶν θυμάτων παρεμφαίνει λέγων [᾿Εμπεδοκλῆς] ‘οὐδέ … βασί-
λεια’, ἣ ἔστιν ἡ Φιλία ‘τὴν οἵ γ’ … οὖδας’, ἅπερ καὶ νῦν ἔτι σώιζεται παρ’
ἐνίοις οἷον ἴχνη τινὰ τῆς ἀληθείας ὄντα, ‘ταύρων δ’ … βωμός’. τῆς γὰρ οἶμαι
φιλίας καὶ τῆς περὶ τὸ συγγενὲς αἰσθήσεως πάντα κατεχούσης, οὐθεὶς οὐθὲν ἐφόνευεν
οἰκεῖα εἶναι νομίζων τὰ λοιπὰ τῶν ζώιων. ἐπεὶ δὲ ῎Αρης καὶ Κυδοιμὸς καὶ πᾶσα
μάχη καὶ πολέμων ἀρχὴ κατέσχεν, τότε πρῶτον οὐθεὶς οὐθενὸς ὅλως ἐφείδετο τῶν
οἰκείων. 27 ‘ταύρων … γυῖα’.
οὐδέ τις ἦν κείνοισιν ῎Αρης θεὸς οὐδὲ Κυδοιμός
οὐδὲ Ζεὺς βασιλεὺς οὐδὲ Κρόνος οὐδὲ Ποσειδῶν,
ἀλλὰ Κύπρις βασίλεια.
τὴν οἵ γ’ εὐσεβέεσσιν ἀγάλμασιν ἱλάσκοντο
γραπτοῖς τε ζώιοισι μύροισί τε δαιδαλεόδμοις
σμύρνης τ’ ἀκρήτου θυσίαις λιβάνου τε θυώδους,
ξανθῶν τε σπονδὰς μελίτων ῥίπτοντες ἐς οὖδας·
ταύρων δ’ ἀκρήτοισι φόνοις οὐ δεύετο βωμός,
ἀλλὰ μύσος τοῦτ’ ἔσκεν ἐν ἀνθρώποισι μέγιστον,
θυμὸν ἀπορραίσαντας ἐ<ν>έδμεναι ἠέα γυῖα.
PORPH. V. Pyth. 30 αὐτὸς δὲ
τῆς τοῦ παντὸς ἁρμονίας ἠκροᾶτο συνιεὶς τῆς καθολικῆς τῶν σφαιρῶν καὶ
τῶν κατ’ αὐτὰς κινουμένων ἀστέρων ἁρμονίας, ἧς ἡμᾶς μὴ ἀκούειν διὰ σμικρότητα
τῆς φύσεως. τούτοις καὶ ᾿Ε. μαρτυρεῖ λέγων περὶ αὐτοῦ· ‘ἦν … αἰώνεσσιν’.
τὸ γὰρ περιώσια καὶ τῶν ὄντων λεύσσεσκεν ἕκαστα καὶ πραπίδων
πλοῦτον καὶ τὰ ἐοικότα ἐμφαντικὰ μάλιστα τῆς ἐξαιρέτου καὶ ἀκριβεστέρας παρὰ
τοὺς ἄλλους διοργανώσεως ἔν τε τῶι ὁρᾶν καὶ τῶι ἀκούειν καὶ τῶι νοεῖν τοῦ Πυ-
θαγόρου
ἦν δέ τις ἐν κείνοισιν ἀνὴρ περιώσια εἰδώς,
ὃς δὴ μήκιστον πραπίδων ἐκτήσατο πλοῦτον,
παντοίων τε μάλιστα σοφῶν <τ’> ἐπιήρανος ἔργων·
ὁππότε γὰρ πάσηισιν ὀρέξαιτο πραπίδεσσιν,
ῥεῖ’ ὅ γε τῶν ὄντων πάντων λεύσσεσκεν ἕκαστον
καί τε δέκ’ ἀνθρώπων καί τ’ εἴκοσιν αἰώνεσσιν.
SCHOL. Nic. Ther. 452 p. 36, 22
ἦσαν δὲ κτίλα πάντα καὶ ἀνθρώποισι προσηνῆ,
θῆρές τ’ οἰωνοί τε, φιλοφροσύνη τε δεδήει.
HIPPOL. Ref. VII 31 (p. 216 W.) κόσμον γάρ φησιν
εἶναι ὁ ᾿Ε. τὸν ὑπὸ τοῦ Νείκους διοικούμενον τοῦ πονηροῦ καὶ ἕτερον νοητὸν τὸν
ὑπὸ τῆς Φιλίας … μέσον δὲ εἶναι τῶν διαφόρων ἀρχῶν δίκαιον λόγον, καθ’ ὃν
συγκρίνεται τὰ διηιρημένα ὑπὸ τοῦ Νείκους καὶ προσαρμόζεται κατὰ τὴν Φιλίαν
τῶι ἑνί. τοῦτον δὲ αὐτὸν τὸν δίκαιον λόγον τὸν τῆι Φιλίαι συναγωνιζόμενον Μοῦ-
σαν ὁ ᾿Ε. προσαγορεύων καὶ αὐτὸς αὑτῶι συναγωνίζεσθαι παρακαλεῖ λέγων
ὧδέ πως·
εἰ γὰρ ἐφημερίων ἕνεκέν τινος, ἄμβροτε Μοῦσα,
ἡμετέρας μελέτας <ἅδε τοι> διὰ φροντίδος ἐλθεῖν,
εὐχομένωι νῦν αὖτε παρίστασο, Καλλιόπεια,
ἀμφὶ θεῶν μακάρων ἀγαθὸν λόγον ἐμφαίνοντι.
CLEM. Strom. V 140 [II 420, 28 St.]
ὄλβιος, ὃς θείων πραπίδων ἐκτήσατο πλοῦτον,
δειλὸς δ’, ὧι σκοτόεσσα θεῶν πέρι δόξα μέμηλεν.
CLEM. Strom. V 81 [II 380, 5 St.] τὸ
γάρ τοι θεῖον, ὁ ᾿Ακραγαντῖνός φησι ποιητής,
οὐκ ἔστιν πελάσασθαι ἐν ὀφθαλμοῖσιν ἐφικτόν
ἡμετέροις ἢ χερσὶ λαβεῖν, ἧιπέρ τε μεγίστη
πειθοῦς ἀνθρώποισιν ἁμαξιτὸς εἰς φρένα πίπτει.
AMMON. de interpr. 249, 1 Busse
διὰ ταῦτα δὲ καὶ ὁ ᾿Ακραγαντῖνος σοφὸς ἐπιρραπίσας τοὺς περὶ θεῶν ὡς ἀνθρω-
ποειδῶν ὄντων παρὰ τοῖς ποιηταῖς λεγομένους μύθους, ἐπήγαγε προηγουμένως
μὲν περὶ ᾿Απόλλωνος, περὶ οὗ ἦν
αὐτῶι προσεχῶς ὁ λόγος, κατὰ δὲ τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ περὶ τοῦ θείου παντὸς
ἁπλῶς ἀποφαινόμενος ‘οὔτε … θοῆισι’ διὰ τοῦ ‘ἱερή’ καὶ τὴν ὑπὲρ νοῦν αἰνιττό-
μενος αἰτίαν.
οὐδὲ γὰρ ἀνδρομέηι κεφαλῆι κατὰ γυῖα κέκασται,
οὐ μὲν ἀπαὶ νώτοιο δύο κλάδοι ἀίσσονται,
οὐ πόδες, οὐ θοὰ γοῦν(α), οὐ μήδεα λαχνήεντα,
ἀλλὰ φρὴν ἱερὴ καὶ ἀθέσφατος ἔπλετο μοῦνον,
φροντίσι κόσμον ἅπαντα καταΐσσουσα θοῆισιν.
ARISTOT. Rhet. A 13. 1373b 6 ἔστι γὰρ
ὃ μαντεύονταί τι πάντες φύσει κοινὸν δίκαιον καὶ ἄδικον, κἂν μηδεμία κοινωνία πρὸς
ἀλλήλους ἦι μηδὲ συνθήκη καὶ ὡς ᾿Ε. λέγει περὶ
τοῦ μὴ κτείνειν τὸ ἔμψυχον· τοῦτο γὰρ οὐ τισὶ μὲν δίκαιον τισὶ δ’ οὐ δίκαιον
‘ἀλλὰ … αὖ γῆς’. CIC. de rp. 11, 19 Pythagoras et Empe-
docles unam omnium animantium condicionem iuris esse denuntiant cla-
mantque inexpiabilis poenas impendere iis a quibus violatum sit animal.
SEXT. IX 126 εἴπερ
καὶ ἡ δικαιοσύνη κατὰ τὴν ἐπιπλοκὴν τῶν ἀνθρώπων πρός τε ἀλλήλους καὶ
πρὸς θεοὺς εἰσῆκται, εἰ μὴ εἰσὶ θεοί, οὐδὲ δικαιοσύνη συστήσεται. Vgl. IAMBL. V.
Pyth. 108 προσέταξεν ἀπέχεσθαι τῶν ἐμψύχων· ἅτε γὰρ βουλομένους
ἄκρως δικαιοπραγεῖν ἔδει δήπου μηδὲν ἀδικεῖν τῶν συγγενῶν ζώιων. ἐπεὶ πῶς ἂν
ἔπεισαν δίκαια πράττειν τοὺς ἄλλους αὐτοὶ ἁλισκόμενοι ἐν πλεονεξίαι <καίπερ
ἐχόμενοι> συγγενικῆι τῆι τῶν ζώιων μετοχῆι, ἅπερ διὰ τὴν τῆς ζωῆς καὶ τῶν
στοιχείων τῶν αὐτῶν κοινωνίαν καὶ τῆς ἀπὸ τούτων συνισταμένης συγκράσεως
ὡσανεὶ ἀδελφότητι πρὸς ἡμᾶς συνέζευκται;
ἀλλὰ τὸ μὲν πάντων νόμιμον διά τ’ εὐρυμέδοντος
αἰθέρος ἠνεκέως τέταται διά τ’ ἀπλέτου αὐγῆς …
SEXT. IX 127 οἱ μὲν
οὖν περὶ τὸν Πυθαγόραν καὶ τὸν ᾿Εμπεδοκλέα καὶ τὸ λοιπὸν τῶν ᾿Ιταλῶν πλῆθός
φασι μὴ μόνον ἡμῖν πρὸς ἀλλήλους καὶ πρὸς τοὺς θεοὺς εἶναί τινα κοινωνίαν, ἀλλὰ
καὶ πρὸς τὰ ἄλογα τῶν ζώιων. ἓν γὰρ ὑπάρχειν πνεῦμα τὸ διὰ παντὸς τοῦ κόσμου
διῆκον ψυχῆς τρόπον τὸ καὶ ἑνοῦν ἡμᾶς πρὸς ἐκεῖνα. διόπερ καὶ
κτείνοντες αὐτὰ καὶ ταῖς σαρξὶν αὐτῶν τρεφόμενοι ἀδικήσομέν τε καὶ ἀσεβήσομεν
ὡς συγγενεῖς ἀναιροῦντες. ἔνθεν καὶ παρήινουν οὗτοι οἱ φιλόσοφοι ἀπέχεσθαι
τῶν ἐμψύχων καὶ ἀσεβεῖν ἔφασκον τοὺς ἀνθρώπους ‘βωμὸν ἐρεύθοντας μακάρων
θερμοῖσι φόνοισιν’, καὶ ᾿Ε. πού φησιν ‘οὐ … νόοιο’.
οὐ παύσεσθε φόνοιο δυσηχέος; οὐκ ἐσορᾶτε
ἀλλήλους δάπτοντες ἀκηδείηισι νόοιο;
SEXT. IX 129
καὶ ‘μορφὴν … ἔδουσιν’. ORIG. c. Celsum v 49 ἐκεῖνοι
μὲν γὰρ διὰ τὸν περὶ ψυχῆς μετενσωματουμένης μῦθον ἐμψύχων
ἀπέχονται καί τις ‘φίλον … νήπιος’.
μορφὴν δ’ ἀλλάξαντα πατὴρ φίλον υἱὸν ἀείρας
σφάζει ἐπευχόμενος μέγα νήπιος· οἱ δ’ ἀπορεῦνται
λισσόμενον θύοντες· ὁ δ’ αὖ νήκουστος ὁμοκλέων
σφάξας ἐν μεγάροισι κακὴν ἀλεγύνατο δαῖτα.
ὡς δ’ αὔτως πατέρ’ υἱὸς ἑλὼν καὶ μητέρα παῖδες
θυμὸν ἀπορραίσαντε φίλας κατὰ σάρκας ἔδουσιν.
ARISTOT. Poet. 21 p. 1457b 13 ἀπ’ εἴδους δὲ ἐπὶ εἶδος
οἷον
χαλκῶι ἀπὸ ψυχὴν ἀρύσας
καὶ ‘ταμὼν ἀτειρέι χαλκῶι’ (B 143): ἐνταῦθα γὰρ τὸ μὲν ἀρύσαι ταμεῖν, τὸ
δὲ ταμεῖν ἀρύσαι εἴρηκεν.
PORPHYR. de abst. II 31 ἐπεὶ δ’ ἀναμάρ-
τητος οὐδείς, λοιπὸν δὴ ἀκεῖσθαι αὐτοῖς ὕστερον διὰ τῶν καθαρμῶν τὰς πρόσθε
περὶ τὴν τροφὴν ἁμαρτίας. τοῦτο δὲ ὁμοίως γένοιτ’ ἄν, εἰ πρὸ ὀμμάτων ποιησά-
μενοι τὸ δεινὸν ἀνευφημίσαιμεν κατὰ τὸν ᾿Εμπεδοκλέα λέγοντες·
οἴμοι ὅτι οὐ πρόσθεν με διώλεσε νηλεὲς ἦμαρ,
πρὶν σχέτλι’ ἔργα βορᾶς περὶ χείλεσι μητίσασθαι.
PLUT. Quaest. conv. III 1, 2 p. 646 D καὶ οὐ
μόνης ὡς ἔοικε κατ’ ᾿Εμπεδοκλέα τῆς δάφνης τῶν φύλλων ἀπὸ πάμπαν
ἔχεσθαι χρή, ἀλλὰ καὶ τῶν ἄλλων φείδεσθαι δένδρων ἁπάντων.
δάφνης φύλλων ἄπο πάμπαν ἔχεσθαι.
GELLIUS IV 11, 9 videtur autem de κυάμωι non
esitato causam erroris fuisse, quia in Empedocli carmine qui disciplinas
Pythagorae secutus est, versus hic invenitur ‘δειλοί … ἔχεσθαι’. 10. opi-
nati enim sunt plerique κυάμους legumentum dici ut a vulgo dicitur. sed
qui diligentius scitiusque carmina Empedocli arbitrati sunt, κυάμους hoc in
loco testiculos significare dicunt eosque more Pythagorae operte atque sym-
bolice κυάμους appellatos, quod sint αἴτιοι τοῦ κυεῖν et geniturae humanae vim
praebeant idcircoque Empedoclen versu isto non a fabulo edendo, sed a rei
veneriae proluvio voluisse homines deducere. DIDYMUS in GEOPON. II 35, 8
πρῶτος δὲ ἀπέσχετο κυάμων ᾿Αμφιάραος διὰ τὴν δι’ ὀνείρων μαντείαν· φέρεται δὲ
καὶ ᾿Ορφέως τοιάδε ἔπη ‘δειλοὶ … ἔχεσθαι’. CALLIM. fr. 128 [oben c. 14, 9.
I 101, 17] CRATES Θῆρες fr. 17 (I 135 K.) ἡμῶν δ’ ἄπο χεῖρας ἔχεσθαι.
δειλοί, πάνδειλοι, κυάμων ἄπο χεῖρας ἔχεσθαι.
VOLL. HERC. N. 1012 col. 18 [coll. alt. VII fol. 15] σοφίην
[Callim. Epigr. 7, 3. 4 über das σχῆμα ἀπὸ κοινοῦ] δῆλον γὰρ ὡς οἱ | μὲν
κήρυκες φθένξονται, | ἡ δ’ ῾Ελλὰς φθένξεται. μία | δὴ δύναμις τοῦ σημαι-
νομέ-|(5)νου. τἀτὸ δὲ κα[ὶ] παρ’ ᾿Εμ-|πεδ[οκ]λεῖ γέγονεν ὅτε λέ-|[γ]ε[ται] ‘τὸν
δ’ οὔτ’ ἄρ τε Διὸς | ΤΕΓΕΟΙΔΟΜΟΙΑΙΓ…….| ΤΕΠ̣.ΟΑΙ̣ΔΟΥΔΕ…….
ΚΤ̣.ΗΣΤΕΓΟΣ..Δ……. | …Λ̣ΟΥ…Ε
τὸν δ’ οὔτ’ ἄρ τε Διὸς τέγεοι δόμοι αἰγ<ιόχοιο>
οὔ>τε ποτ’ ᾿Αΐδεω δέ<χετ’ ἠδ’ οἰ->κτ<ρ>ῆς τέγος <αὐ>δ<ῆς.
THEO Smyrn. p. 15, 7 Hill. κατὰ ταὐτὰ
δὴ καὶ ἡ τῶν πολιτικῶν λόγων παράδοσις τὸ μὲν πρῶτον ἔχει καθαρμόν τινα οἷον
ἡ ἐν τοῖς προσήκουσι μαθήμασιν ἐκ παίδων συγγυμνασία. ὁ μὲν γὰρ ᾿Ε. ‘κρη-
νάων ἀπὸ πέντε ταμόντα, φησίν, ἀτειρέι χαλκῶι’ δεῖν ἀπορρύπτεσθαι.
ARISTOT. Poet. 21 p. 1457b 13 [B 138].
κρηνάων ἄπο πέντε ταμόντ’ <ἐν> ἀτειρέι χαλκῶι …
PLUT. de coh. ira 16 p. 464 B τὸ μὲν τοῦ ᾿Εμπε-
δοκλέους μέγα καὶ θεῖον ἡγούμην τὸ
νηστεῦσαι κακότητος.
CLEM. Protr. 2, 27 (I 20, 13 St.) ταύ-
τηι τοι ἡμεῖς οἱ τῆς ἀνομίας υἱοί ποτε … υἱοὶ γεγόναμεν τοῦ θεοῦ· ὑμῖν δὲ καὶ ὁ
ὑμέτερος ὑποδύεται ποιητὴς ὁ ᾿Ακραγαντῖνος ᾿Ε.·
τοιγάρτοι χαλεπῆισιν ἀλύοντες κακότησιν
οὔποτε δειλαίων ἀχέων λωφήσετε θυμόν.
CLEM. Strom. IV 150 [II 314, 25 St.]
φησὶ δὲ καὶ ὁ ᾿Ε. τῶν σοφῶν τὰς ψυχὰς θεοὺς γίνεσθαι ὧδέ πως γράφων· ‘εἰς …
φέριστοι’.
εἰς δὲ τέλος μάντεις τε καὶ ὑμνοπόλοι καὶ ἰητροί
καὶ πρόμοι ἀνθρώποισιν ἐπιχθονίοισι πέλονται,
ἔνθεν ἀναβλαστοῦσι θεοὶ τιμῆισι φέριστοι.
CLEM. Strom. v 122 [II 409, 8 St.] ἢν
δὲ ὁσίως καὶ δικαίως διαβιώσωμεν, μακάριοι μὲν ἐνταῦθα, μακαριώτεροι δὲ μετὰ
τὴν ἐνθένδε ἀπαλλαγήν, οὐ χρόνωι τινὶ τὴν εὐδαιμονίαν ἔχοντες, ἀλλ’ ἐν αἰῶνι ἀνα-
παύεσθαι δυνάμενοι ‘ἀθανάτοις … ἀτειρεῖς’, ἡ φιλόσοφος ᾿Ευπεδοκλέους λέγει
ποιητική.
ἀθανάτοις ἄλλοισιν ὁμέστιοι, αὐτοτράπεζοι
ἐόντες, ἀνδρείων ἀχέων ἀπόκληροι, ἀτειρεῖς.
PLUT. Quaest. conviv. v 8, 2 p. 683E
καὶ μάλιστα τοῦ ἀνδρὸς οὐ καλλιγραφίας ἕνεκα τοῖς
εὐπροσωποτάτοις τῶν ἐπιθέτων ὥσπερ ἀνθηροῖς χρώμασι τὰ πράγματα γανοῦν
εἰωθότος, ἀλλ’ ἕκαστον οὐσίας τινὸς ἢ δυνάμεως δήλωμα ποιοῦντος οἷον
‘ἀμφιβρότην χθόνα’ τὸ τῆι ψυχῆι περικείμενον σῶμα καὶ ‘νεφεληγερέτην’
τὸν ἀέρα καὶ ‘πολυαίματον’ τὸ ἧπαρ.
ἀμφιβρότην χθόνα. ἀέρα .. νεφεληγερέτην. πολυαίματον
ἧπαρ.
PLUT. Amat. 13 p. 756E ζείδωρον γὰρ αὐτὴν [sc. ᾿Αφρο-
δίτην] ᾿Ε., εὔκαρπον δὲ Σοφοκλῆς ἐμμελῶς πάνυ καὶ πρεπόντως ὠνόμασαν.
ζείδωρος … ᾿Αφροδίτη.
ARISTOT. Poet. 21. 1457b 22 ἢ ὃ γῆρας πρὸς βίον καὶ
ἑσπέρα πρὸς ἡμέραν. ἐρεῖ τοίνυν τὴν ἑσπέραν γῆρας ἡμέρας, ἢ ὥσπερ ᾿Ε., καὶ
τὸ γῆρας ἑσπέραν βίου ἢ δυσμὰς βίου.
HESYCH. βαυβώ: τιθήνη Δήμητρος. σημαίνει δὲ καὶ
κοιλίαν ὡς παρ’ ᾿Εμπεδοκλεῖ.
βαυβώ.
THEO SMYRN. p. 104, 1 H. τὸ γοῦν βρέφος δοκεῖ τελει-
οῦσθαι ἐν ἑπτὰ ἑβδομάσιν, ὡς ᾿Ε. αἰνίττεται ἐν τοῖς Καθαρμοῖς.
PLUT. de esu carn. I 2 p. 993 c
ἢ τοῖς μὲν πρώτοις ἐκείνοις ἐπιχειρήσασι
σαρκοφαγεῖν τὴν αἰτίαν ἂν εἴποι πᾶς εἶναι τὴν ἀπορίαν· οὐ γὰρ ἐπιθυμίαις ἀνό-
μοις συνδιάγοντες οὐδ’ ἐν περιουσίαι τῶν ἀναγκαίων ὑβρίσαντες εἰς ἡδονὰς παρὰ
φύσιν ἀσυμφύλους ἐπὶ ταῦτ’ ἦλθον, ἀλλ’ εἴποιεν ἂν αἴσθησιν ἐν τῶι παρόντι καὶ
φωνὴν λαβόντες· ὦ μακάριοι καὶ θεοφιλεῖς οἱ νῦν ὄντες ὑμεῖς, οἷον βίου λαχόντες
αἰῶνα καρποῦσθε καὶ νέμεσθε κλῆρον ἀγαθῶν ἄφθονον, ὅσα φύεται ὑμῖν, ὅσα τρυ-
γᾶται, ὅσον πλοῦτον ἐκ πεδίων, ὅσας ἀπὸ φυτῶν ἡδονὰς δρέπεσθαι πάρεστιν.
ἔξεστιν ὑμῖν καὶ τρυφᾶν μὴ μιαινομένοις. ἡμᾶς δὲ σκυθρωπότατον καὶ φοβερώτατον
ἐδέξατο βίου καὶ χρόνου μέρος, εἰς πολλὴν καὶ ἀμήχανον ἐκπεσόντας ἀπὸ τῆς
πρώτης γενέσεως ἀπορίαν· ἔτι μὲν οὐρανὸν ἔκρυπτεν ἀὴρ καὶ ἄστρα, θολερῶι καὶ
δυσδιαστατοῦντι πεφυρμένος ὑγρῶι καὶ πυρὶ καὶ ζάλαις ἀνέμων. ‘οὔπω δ’ ἥλιος
ἵδρυτο ἀπλανῆ καὶ βέβαιον ἔχων δρόμον, ἠῶ
καὶ δύσιν ἔκρινεν, περὶ δ(ὲ) ἤγαγεν αὖθις ὀπίσσω
καρποφόροισιν ἐπιστέψας καλυκοστεφάνοισιν
῞Ωραις, γῆ δ’ ὕβριστο’
ποταμῶν ἐκβολαῖς ἀτάκτοις καὶ πολλὰ λίμναισιν ἄμορφα καὶ πηλοῖς βαθέσι
καὶ λόχμαις ἀφόροις καὶ ὕλαις ἐξηγρίωτο· φορᾶς δὲ ἡμέρων καρπῶν καὶ τέχνης
ὄργανον οὐδὲν <ἦν> οὐδὲ μηχανὴ σοφίας· ὁ δὲ λιμὸς οὐκ ἐδίδου χρόνον οὐδὲ ὥρας
ἐτησίους σπόρος <πυρ>ῶν τότ’ ἀνέμενε. τί θαυμαστόν, εἰ ζώιων ἐχρησάμεθα
σαρξὶ παρὰ φύσιν, ὅτ’ ἰλὺς ἠσθίετο καὶ ‘φλοιὸς ἐβρώθη ξύλου’ καὶ ‘ἄγρωστιν
εὑρεῖν βλαστάνουσαν ἢ φλεώ’ τινα ῥίζαν εὐτυχὲς ἦν; βαλάνου δὲ γευσάμενοι καὶ
φαγόντες ἐχόρευσαν ὑφ’ ἡδονῆς περὶ δρῦν τινα καὶ φηγὸν ζείδωρον [δὲ] καὶ μητέρα
καὶ τροφὸν ἀποκαλοῦντες. ἐκείνην (994) οὖν ὁ τότε βίος ἑορτὴν ἔγνω, τὰ δ’ ἄλλα
φλεγμονῆς ἦν ἅπαντα μεστὰ καὶ στυγνότητος. ὑμᾶς δὲ τοὺς νῦν τίς λύσσα καὶ
τίς οἶστρος ἄγει πρὸς μιαιφονίαν οἷς τοσαῦτα περίεστι τῶν ἀναγκαίων; κτλ.
PLUT. de esu carn. II 1 p. 996 E καὶ πέποται ὁ τῆς συνη-
θείας κυκεών, ὥσπερ ὁ τῆς Κίρκης
ὠδῖνάς <τ’> ὀδύνας <τε> κυκέων ἀπάτας τε γόους τε.
SUIDAS S. V. αὐτίκα. καὶ παροιμία· ‘αὐτίκα … ἔσεσθαι’
ἐπὶ τῶν εὐθὺς ἀπὸ πρώτης ἀρχῆς πρὸς ἀγαθὸν τέλος ἀποβλεπόντων.
αὐτίκα καὶ φυτὰ δῆλα, τὰ μέλλει κάρπιμ’ ἔσεσθαι.
DIOG. VIII 43 ἦν καὶ Τηλαύγης υἱὸς αὐτοῖς,
ὃς καὶ διεδέξατο
τὸν πατέρα καὶ κατά τινας ᾿Εμπεδοκλέους καθηγήσατο· ῾Ιππόβοτός γέ τοί φησι
λέγειν ᾿Εμπεδοκλέα·
Τήλαυγες, κλυτὲ κοῦρε Θεανοῦς Πυθαγόρεω τε.
DIOG. VIII 60
ἀλλὰ καὶ ἐπίγραμμα εἰς αὐτὸν ἐποίησε· ‘Παυσανίην … ἀδύτων’.
Παυσανίην ἰητρὸν ἐπώνυμον ᾿Αγχίτεω υἱόν
φῶτ’ ᾿Ασκληπιάδην πατρὶς ἔθρεψε Γέλα,
ὃς πολλοὺς μογεροῖσι μαραινομένους καμάτοισιν
φῶτας ἀπέστρεψεν Φερσεφόνης ἀδύτων.
DIOG. VIII 65
ἄκρον ἰατρὸν ῎Ακρων’ ᾿Ακραγαντῖνον πατρὸς ῎Ακρου
κρύπτει κρημνὸς ἄκρος πατρίδος ἀκροτάτης.
τινὲς δὲ τὸν δεύτερον στίχον οὕτω προσφέρονται ‘ἀκροτάτης κορυφῆς τύμ-
βος ἄκρος κατέχει’. τοῦτό τινες Σιμωνίδου φασὶν εἶναι.
HIEROCL. ad c. aur. 24 [Stob. Ecl. ed. Gaisf. II 143, 8]
ἡ δὲ ἔφεσις τοῦ φεύγοντος τὸν τῆς ῎Ατης
λειμῶνα πρὸς τὸν τῆς ᾿Αληθείας ἐπείγεται λειμῶνα, ὃν ἀπολιπὼν τῆι ὁρμῆι τῆς
πτερορρυήσεως εἰς γήινον ἔρχεται σῶμα ὀλβίου αἰῶνος ἀμερθείς.
ARISTOT. de gener. et corr. Α 8. 325b 19 ᾿Εμπεδοκλεῖ
δὲ τὰ μὲν ἄλλα φανερόν, ὅτι μέχρι τῶν στοιχείων ἔχει τὴν γένεσιν καὶ τὴν φθοράν,
αὐτῶν δὲ τούτων πῶς γίνεται καὶ φθείρεται τὸ σωρευόμενον μέγεθος οὔτε
δῆλον κτλ.
